Wikipedysta:Radzinski/brudnopis7

Władza sądownicza w Stanach Zjednoczonych

Sądownictwo Stanów Zjednoczonych (ang. Judicature in the United States) - władza sądownicza w Stanach Zjednoczonych należy do Sądu Najwyższego USA oraz do innych sądów federalnych utworzonych przez Kongres USA.

Władza sądownicza w Stanach Zjednoczonych należy do Sądownictwa USA, złożonego w względnie niezależnych od siebie sądów federalnych i stanowych. System sądowniczy powstał niejako z połączenia systemu anglosaskiego i zupełnie nowego - typowego dla Stanów Zjednoczonych. Jest to więc w rezultacie władza dualistyczna zarówno w zakresie źródeł (różnorodność stanowych konstytucji) jak i struktury i zakresów jurysdykcji. System ten jednak na tyle zespolony ze sobą by stworzyć Sądownictwo Stanów Zjednoczonych.

Sądy federalne

Zgodnie z artykułem III Konstytucji USA władzę sądową w Stanach Zjednoczonych sprawować będzie Sąd Najwyższy oraz sądy niższe, które Kongres będzie z biegiem czasu tworzyć i ustanawiać. Już 1. Kongres w 1789 powołał 3 sądy okręgowe (od 1791 jako sądy apelacyjne i 13 sądy dystryktowe. Z biegiem rozrastania się obszaru państwa Kongres powoływał kolejne sądy federalne i obecnie jest ich odpowiednio 12 i 94.

Sądy dystryktowe

Podział administracyjny sądów apelacyjnych i dystryktowe

Sądy dystryktowe rozciągają swoją jurysdykcję na dyskryty sądowe. Są sądami pierwszej instancji sądownictwa federalnego. Jako powszechne sądu ogólne rozpatrują sprawy cywilne i karne, najczęściej jednoosobowo (rzadziej trzyosobowo) z możliwością współudziały ławy przysięgłych.

Lista sędziów w poszczególnych sądach waha się od 1 do 27. Przy sądach pracują specjalni urzędnicy (ang. U.S. Magistrates), którzy załatwiają sprawy notarialne, rozpatrują drobne wykroczenia i pomoagają sędziom dystryktowym.

Sądy apelacyjne

Sądy apelacyjne rozpatrują:

• apelacje od sądów dystryktowych (z wyjątkiem orzeczeń trzyosobowych, które są kierowane bezpośrednio do Sądu Najwyższego),
• apelacje niektórych sądów specjalnych,
• podważać legalność decyzji wielu organów administracji państwowe oraz tzw. niezależność agencji.

Sądy apelacyjne składają się z 3 do 15 sędziów (wśród nich jest jeden z sędziów Sądu Najwyższego). Funkcję prezesa (właśc. głównego sędziego - ang. Chief Judges) pełni najstarszy stażem zawodowym sędzia (nie najstarszy stażem w tym sądzie, ale w ogóle w całej pracy zawodowej). Sędziowie orzekają w składzie trzyosobowym albo w pełnym składzie (ang. en bloc) danego sądu.

Sąd Najwyższy

Pieczęć Sądu Najwyższego

Siedziba Sądu Najwyższego

Na szczycie trójistancyjnej w zakresie hierarchii sądownictwa federalnego i stanowego jest Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych (ang. Supreme Court of the United States). Jako jedyny sąd federalny został wymieniony w Konstytucji. Składa się z prezesa (ang. Chief Justice) i obecnie (od 1869) ośmiu sędziów (ang. Associate Justice); wszyscy są mianowany przez prezydenta USA i zatwierdzeni przez Senat USA. Sześciu sędziów tworzy quorum, które orzeka na zasadzie większości głosów.

Sąd Najwyższy jest pierwszą instancją do tzw. spraw konstytucyjnych (ang. original jurisdiction), rzadko występującyh spraw ambasadorów, posłów pełnomocnych, konsulów i gdy stroną procesu jest stan. Jednak głównym zakresem jego pracy są apelacje i specjalne procedury zwanymi certoriari:

• apelacje:
  • ustawa federalna lub stanowa została uznana przez sąd stanowy za sprzeczną z Konstytucją,
  • podważone wcześniej prawo (jako sprzeczne z prawem federalnym) zostało utrzymane w mocy przez sąd stanowy,
  • stanowa konstytucja lub ustawa została uznana przez sąd federalny za sprzeczną z Konstytucją w sprawie Stanów Zjednoczonych jako stroną procesy,
• certoriari (inaczej ryt lub nakaz), polega na poleceniu sądu, którego wyrok został zakwestionowany, przesłania akt do rewizji przez Sąd Najwyższy. Polecenie to poprzedzone jest prośbą jednej ze stron procesu przyjęcia sprawy przez SN, który decyduje o tym na podstawie oceny jej ważności, zyskującej po ewentualnym osądzeniu rangę precedensu.

Sądy szczególne

Sąd Najwyższy, sądy apelacyjne i dystryktowe zwanymi są sądami konstytucyjnymi (ang. constitutional courts), ponieważ działają na podstawie Konstytucji. Sądy szczególne działają na podstawie ustaw federalnych, stąd ich nazwa sądów ustawowe (ang. legislative courts).

Należą do nich m.in. Sąd Odszkodowań, Sąd Apelacyjny dla Ceł i Patentów, Wojskowy Sąd Apelacyjny czy Sąd Podatkowy. Niekiedy sądy te są najwyższą instancją szczególnych pionów amerykańskiego sądownictwa (np. sądy wojskowe - courts martial). Od orzeczeń sądów szczególnych przysłyguje apelacja do Sądu Najwyższego.

Sądownictwo stanowe

Sądownictwo stanowe jest regulowane przez stanowe konstytucje, toteż systemy różnią się - w poszczególnych stanach - pod względem nazw, organizacji, kompetencji, statusu sędziów i procedur działania.

Sądy dystryktowe

Każdy stan dzieli się na dystrykty (okręgi) sądowe w którym to działa jeden sąd powszechny o jurysdykcji ogólnej. Jako sąd pierwszej instancji

Stanowe sądy najwyższe

Na czele trójinstancyjnego systemy sądownictwa stanowego stoją stanowe sądy najwyższe (ang. state supreme courts). Składają się one (w zależności od stanu) z 5-9 sędziów, wybieranych lub nominowanych na okres 6 do 14 lat (wyjątkowo do 70. roku życia w Hampshire i Massachusetts i dożywotnio w Rhode Island).

Stanowe sądy najwyższe rozpatrują apelacje od wybranych orzeczeń stanowych sądów niższej instancji.

Departament Sprawiedliwości

Pieczęć Departamentu Sprawiedliwości

Departament Sprawiedliwości USA (utworzony w 1870) jest odpowiednikiem ministerstw sprawiedliwości w innych krajach. Na czele Departamentu stoi prokurator generalny (ang. Attorney General), którego to urząd został stworzony już w 1789 jednak przez pierwsze osiemdziesiąt lat nie był on członkiem Gabinetu USA). Prokurator generalny zajmuje się szeroko pojmowaną polityką i praktyką wymiaru sprawiedliwości.

Ogólnofederalnym organem administracyjnych wymiaru sprawiedliwości jest Sądowa Konferencja Stanów Zjednoczonych (ang. Judicial Conference of the United States) w którym zasiadają wszyscy sędziowie sądów apelacyjnych pod przewodnictwem prezesa Sądu Najwyższego. Sędziowie spotykają się dwa razy do roku tworząc tzw. Radę Sądową (ang. Judicial Concil).

Permanentnie działa natomiast Biuro Administracyjne Stanów Zjednoczonych (ang. Administrative Office of the United States Courts) nadzorujące administrację (nie orzecznictwo) sądów federalnych, przygotowujące dla nich budżet, zbierające dane statystyczne o ich pracy i przekazujące te informacje corodznie Konferencji Sądowej Stanów Zjednoczonych.

Zagadnieniamii badawczo-organizacyjnymi zajmuje się Federalny Ośrodek Sądowy (ang. Federal Judicial Review).

Zobacz też

• władza ustawodawcza w Stanach Zjednoczonych
• władza wykonawcza w Stanach Zjednoczonych
• władza sądownicza
• Konstytucja Stanów Zjednoczonych
• sąd

Bibliografia

• Langer Tomasz, Stany w USA: instytucje, praktyka, doktryna, Koszalin 1997,

Linki zewnętrzne

• (ang.) Oficjalna strona sądów federalnych