Óákveðið fornafn
Óákveðið fornafn er fornafn[1] sem á við einn eða fleiri hlut, veru eða stað.
Óákveðin fornöfn í íslensku
Það eru mörg óákveðin fornöfn í íslensku og sum algengustu eru oft sett upp í vísu:[1]
- Annar, fáeinir, enginn, neinn,
- ýmis, báðir, sérhver,
- hvorugur, sumur, hver og einn,
- hvor og nokkur, einhver.
- bryndís, er, best,
Listi yfir öll algengustu óákveðnu fornöfnin
- allur
- annar
- annar hver
- annar hvor
- annar tveggja
- báðir
- enginn
- einhver
- einn
- fáeinir
- hver
- hvor
- hvor tveggja
- hvorugur
- neinn
- nokkur
- samur (sami)
- sérhver
- sjálfur
- slíkur
- sumur
- ýmis
- þvílíkur
Annað erindi:
Allur, annar hvor, annar tveggja, hvor tveggja, allur. Sjálfur, sumur, slíkur og þvílíkur.
Óákveðna fornafnið „hvor tveggja“
Hvor tveggja beygist þannig að fyrri hlutinn beygist eins og spurnarfornafnið „hvor“ en töluorðið „tveggja“ er óbeygt.[2] Til er gamla óákveðna fornafnið hvortveggi í einu orði þar sem fyrri liðurinn beygist eins og í hvor tveggja en seinni liðurinn eins og veikt lýsingarorð.
Óákveðnu fornöfnun „einhver“ og „nokkur“
Í nefnifalli og þolfalli í hvorugkyni eintölu hafa einhver og nokkur tvímyndir í hvorugkyni. Eitthvað hefur eitthvert og eitthvað[3] á meðan nokkur hefur nokkurt og nokkuð.[4] Myndirnar eitthvað og nokkuð á eru sérstæðar eins og sést:
- Eitthvað er á seyði, sérðu nokkuð?
Óákveðnu fornöfnun „annar hver“ og „annar hvor“
Annar hver er notað um annan hvern af þrem eða fleiri, á meðan annar hvor er notað um annan af tveim:
- Hann kemur alltaf annan hvern dag.
- Ég fæ annan hvorn strákinn, Jón eða Svein til að vinna hjá mér.
Óákveðin fornöfn í ensku
Óákveðin fornöfn í ensku geta verið aðrir setningarhlutar en óákveðin fornöfn. Óákveðna fornafnið many („margir“) í setningunni many disagree with his views („margir eru honum ósammála“) getur verið lýsingarorð í setningunni many people („margt fólk“) og nafnorð eins og í setningunni a good many of the students had skipped class („stór hluti nemandanna höfðu skrópað“). Af þessari ástæðu eru dæmi gefin til aðgreiningar ef merking er torskilin.
Óákveðin fornöfn í eintölu
- another – Thanks, I'll have another. („Takk, ég fæ mér annan.“)
- anybody
- anyone
- anything
- each – From each according to his ability, to each according to his need. („Hver gefur það sem hann getur og fær það sem honum nægir.“)
- either – Either will do. („Annað hvort er fínt.“)
- enough – Enough is enough. („Nóg er nóg.“)
- everybody
- everyone
- everything
- less – Less is known about this period of history. („Minna er vitað um þetta tímabil í sögunni.“)
- little – Little matters any more. („Fátt eitt skiptir máli.“)
- much – Much was discussed at the meeting. („Margt var rætt á fundinum.“)
- neither – In the end, neither was selected. („Hvorug var valið þegar leið undir lok.“)
- no one
- nobody
- nothing
- one – One might see it that way. („Hægt væri að líta á þetta á þennan veg.“)
- other – One was singing while the other played the piano. („Einn söng á meðan hinn spilaði á píanóið.“)
- plenty – Thanks, that's plenty. („Takk, þetta er fínt.“)
- somebody – Somebody has to take care of it. („Einhver verður að sjá um þetta.“)
- someone – Someone should fix that. („Einhver ætti að laga þetta.“)
- something – Something makes me want to dance. („Eitthvað lætur mig vilja dansa.“)
- you (í óformlegu máli þegar átt er við „mann“[5]) – You can understand why. („Maður skilur af hverju.“)
Óákveðin fornöfn í fleirtölu
- both – Both are guilty. („Þeir eru báðir sekir.“)
- few – Few were chosen. („Fáir voru valdir.“)
- fewer – Fewer are going to church these days. („Færri sækja messur þessa dagana.“)
- many – Many were chosen. („Margir voru valdir.“)
- others – Others can worry about that. („Leyfum öðrum að hafa áhyggjur af þessu“)
- several – Several were chosen. („Ýmsir voru valdir.“)
- they (í óformlegu máli, með merkingunna „fólk upp til hópa“) – “They say that smoking is bad for you. („Fólk segir að reykingar séu slæmar.“)
Óákveðin fornöfn í eintölu eða fleirtölu
- all – All is lost. („Öllu er tapað.“)
- any – Any will do. („Skiptir ekki máli hver það er.“)
- more – More is better. („Meira er betra.“)
- most – Most would agree. („Flestir væru því sammála.“)
- none[6] – None of us will join you! („Engir okkar munu ganga í lið með þér!“)
- some – Some would agree. („Sumir væru sammála.“)
- such – Such is life („Svona er lífið“, „soddan er livet“)
Heimildir
- Bjarni Ólafsson (1995). Íslenskur málfræðilykill. Mál og menning. ISBN 9979-3-0874-5.
- Björn Guðfinnson (án árs). Íslensk málfræði. Námsgagnastofnun.
- Þórunn Blöndal (1985). Almenn málfræði. Mál og menning.
Neðanmálsgreinar
- ↑ 1,0 1,1 Hugtakaskýringar - Málfræði
- ↑ „Beyging orðsins „hvor tveggja"“. á Beygingarlýsingu íslensks nútímamáls
- ↑ „Beyging orðsins „eitthvað"“. á Beygingarlýsingu íslensks nútímamáls
- ↑ „Beyging orðsins „nokkur"“. á Beygingarlýsingu íslensks nútímamáls
- ↑ "Indefinite you, indefinite one", The Columbia Guide to Standard American English, 1993
- ↑ Sumir málfræðingar segja að none („enginn“) sé alltaf í eintölu, en fleirtala þess er samt mikið notuð og viðtekin. Sjá má t.d. notkunardæmi á COED.