Դոգեն
| Դոգեն Զենջի 道元禅師 | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | հունվարի 19, 1200 |
| Ծննդավայր | Koga, Otokuni district, Կիոտո (պրեֆեկտուրա), Ճապոնիա կամ Q11518385? |
| Մահացել է | սեպտեմբերի 29, 1253 (53 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Կիոտո, Ճապոնիա |
| Քաղաքացիություն | Ճապոնիա |
| Մայրենի լեզու | ճապոներեն |
| Կրոն | Բուդդայականություն |
| Երկեր | Shōbōgenzō?, Fukan zazengi?, Shōbōgenzō Zuimonki? և Hōkyōki? |
| Մասնագիտություն | բհիկու, փիլիսոփա և ուսուցիչ |
| Ծնողներ | հայր՝ Minamoto no Michichika?, մայր՝ Fujiwara no Ishi? |
 Dogen Վիքիպահեստում | |
Դոգեն Զենջի (ճապ.՝ 道元禅師, հունվարի 19, 1200, Koga, Otokuni district, Կիոտո (պրեֆեկտուրա), Ճապոնիա և Q11518385? - սեպտեմբերի 29, 1253, Կիոտո, Ճապոնիա[1][2]), ճապոնացի զեն բուդդայական վանական, գրող, բանաստեղծ, փիլիսոփա և Զենի Սոտո դպրոցի հիմնադիրը Ճապոնիայում։ Նա նաև հայտնի է որպես Դոգեն Կիգեն (道元希玄), Էիհեի Դոգեն (永平道元)։
Նա ի սկզբանե վանական էր Կիոտոյի Թենդայ դպրոցում, սակայն ուսումից դժգոհ լինելու պատճառով մեկնել է Չինաստան՝ ավելի իրական բուդդայականություն փնտրելու։ Չորս տարի այնտեղ մնալուց հետո նա վերադարձել է Ճապոնիա՝ Ֆուկանզազենգի և Բենդովա գրական ստեղծագործությունների միջոցով զազեն (նստած մեդիտացիա) քարոզելու նպատակով:
Դոգենը հեռացել է Կիոտոյից դեպի լեռնային շրջաններ, որտեղ նա հիմնել է Էյհեյ-ջի վանքը, որը մինչ այսօր համարվում է Սոտո դպրոցի գլխավոր տաճարը։
Դոգենը հայտնի է իր ստեղծագործություններով, ինչպիսիք են Շոբոգենզո («Իսկական Դհարմայի աչքի գանձարան», որը համարվում է նրա գլուխգործոցը), Էիհեի Կորոկու («Ընդարձակ գրառում», նրա ելույթների ժողովածուն), Էիհեի Շենգի (ճապոնական առաջին զեն վանական ծածկագիրը), ինչպես նաև նրա ճապոնական պոեզիան և մեկնաբանությունները:
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Վաղ կյանք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դոգենը ծնվել է ազնվական ընտանիքում, թեպետ եղել է Մինամոտո նո Միչիչիկայի ապօրինի զավակը[3]: Նրա խնամատար հայրը Մինամոտո Միչիչիկայի ավագ եղբայրն էր՝ Մինամոտո նո Միչիտոմոն, որը ծառայում էր կայսերական արքունիքում որպես բարձրաստիճան աշո (ճապ.՝ 亞相, «Նահանգի խորհրդական»)[4]։ Նրա մայրը՝ Իշին, Մացուդոնո Մոտոֆուսայի դուստրն էր և վանական Ռյոկան Հոգենի քույրը։ Մայրը մահանում է, երբ Դոգենը 7 տարեկան էր[5]:
1212 թվականին՝ տասներեք տարեկանում, Դոգենը փախել է իր հորեղբոր՝ Մացուդոնո Մորոեի տնից և գնացել իր մորեղբայր Ռյոկան Հոգենի մոտ, որը բնակվում էր Հեյ լեռան ստորոտում։ Ըստ Կենզեիկիի (建撕記)՝ նրան հետաքրքրում էր մեկ հարց՝ կապված Թենդայի վարդապետության հետ.
|
Երբ ես ուսումնասիրում եմ բուդդիզմի և՛ էկզոտերիկ, և՛ էզոթերիկ դպրոցները, նրանք պնդում են, որ մարդիկ ի ծնե օժտված են դհարմա-բնությամբ: Եթե դա այդպես է, ինչո՞ւ են բոլոր դարաշրջանների Բուդդաները լուսավորության տեր լինելով, անհրաժեշտություն զգում փնտրել լուսավորություն և զբաղվել հոգևոր պրակտիկայով[6][7]։ | 
|
Այս հարցը, մեծ մասամբ, դրդված էր Թենդայի հայեցակարգում (本覚 հոնգակու), որը նշում է, որ բոլոր մարդիկ արդեն լուսավորված են բնության կողմից, և հետևաբար, պրակտիկայի միջոցով լուսավորության հասնելու ցանկացած հասկացություն հիմնովին անիմաստ է[8]:
Ճանապարհորդություն դեպի Չինաստան
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1223 թվականին Դոգենը անցավ Արևելաչինական ծովով դեպի Չինաստան (Սոն դինաստիա)՝ սովորելու Ջին-դե-սի (景德寺) վանքում։
Չինաստանում Դոգենն սկզբում գնաց Չժեցյանի Չան առաջատար վանքերը: Այդ ժամանակ Չանի ուսուցիչների մեծամասնությունն իրենց վերապատրաստումը հիմնում էին կոն-անի (ճապոներեն՝ կոան) օգտագործման վրա: Թեև Դոգենը համառորեն ուսումնասիրում էր կոանները, նա հիասթափվեց դրանց վրա դրված մեծ շեշտադրումից[9]: Այնուհետև, 1225 թվականին, նա որոշեց այցելել Ռուջին անունով վարպետին՝ Զեն բուդդիզմի Ցաոդոգ տոհմի տասներեքերորդ պատրիարքին, Տիանտոն լեռան մոտ: Ավելի ուշ գրություններում Դոգենը Ռուջինին անվանում է «Հին Բուդդա»։ Բացի այդ, նա նկարագրում է Ռուջինին որպես սենշի' (ճապ.՝ 先師, «Հին ուսուցիչ»):
Ռուջինի շնորհիվ Դոգենը ընդունեց մարմնի և մտքի ազատագրման հասկացությունը՝ լսելով վարպետի խոսքերը՝ «դուրս հանիր մարմինն ու միտքը» (身心脱落 շըն սին թուո լուո): Այս արտահայտությունը շարունակել է մեծ նշանակություն ունենալ Դոգենի համար իր ողջ կյանքի ընթացքում, և այն կարելի է գտնել նրա տարբեր գրվածքներում, ինչպես օրինակ.
|
|
Ուղին ուսումնասիրելը նշանակում է ուսումնասիրել ինքդ քո «Ես»-ը: Ուսումնասիրել «Ես»-ը նշանակում է մոռանալ «ես»-ը: «Ես»-ը մոռանալը նշանակում է լուսավորվել տիեզերքի բոլոր բաներով: Տիեզերքի բոլոր բաներով լուսավորված լինելը նշանակում է դուրս գցել սեփական անձի մարմինն ու միտքը: Անգամ լուսավորության հետքերն են ջնջվում, և անհետք լուսավորությամբ կյանքը շարունակվում է հավիտյանս հավիտենից[10]։ |
|
Դոգենը Ռուջինից ստացավ Դհարմա փոխանցում և «ինկա»։ Արդյունքում նա լուծեց իր «կյանքի որոնումների մեծ հարցը»[11]:
Վերադարձ Ճապոնիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դոգենը վերադարձավ Ճապոնիա 1227 կամ 1228 թվականներին՝ վերադառնալով Կենին-ջի, որտեղ նա նախկինում կրթվել էր։ Վերադառնալուց հետո նրա առաջին գործողություններից մեկն էր Ֆուկազազենգին գրելը[12]։ Ֆուկազազենգին կարճ տեքստ էր, որն ընդգծում է զազենի (նստած մեդիտացիա) կարևորությունը:
Այնուամենայնիվ, շուտով Թենդայ համայնքը սկսեց քայլեր ձեռնարկել ճնշելու ինչպես Զենը, այնպես էլ Ջոդո Շինշուն՝ բուդդիզմի նոր ձևերը Ճապոնիայում: Այս լարվածության պայմաններում Դոգենը 1230 թվականին լքեց Կիոտոյի Թենդայի տիրապետությունը՝ հաստատվելով լքված տաճարում, որն այժմ գտնվում է Ուձի քաղաքում՝ Կիոտոյից հարավ[13]։
Մահ
1252 թվականի աշնանը Դոգենը հիվանդացավ։ Նա իր զգեստները նվիրեց իր գլխավոր աշակերտին՝ Կուն Էջոյին (孤雲懐弉)՝ նրան դարձնելով Էյհեյ-ջիի վանահայր։ Հատանո Յոշիշիգեի հրավերով Դոգենը մեկնեց Կիոտո 1253 թվականին, Կիոտո ժամանելուն պես Դոգենը մահացավ։ Իր մահից քիչ առաջ նա բանաստեղծություն էր գրել .
Հիսունչորս տարի լուսավորում է երկինքը:
Դողացող թռիչքը կոտրում է միլիարդ աշխարհ:
Հա՜
Մարմինը ոչինչ չի փնտրում:
Ապրելով, ես սուզվում եմ Դեղին աղբյուրների մեջ։
Գրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թեև ընդունված էր, որ բուդդայական ստեղծագործությունները պետք է գրվեին չինարենով, Դոգենը հաճախ դրանք գրում էր ճապոներենով՝ փոխանցելով իր մտքի էությունը միևնույն ժամանակ հակիրճ, ազդեցիկ և ոգեշնչող ոճով։ Ըստ գիտնական Սթիվեն Հայնեի՝ «Դոգենի բանաստեղծական և փիլիսոփայական ստեղծագործությունները բնութագրվում են շարունակական ջանքերով անարտահայտելին արտահայտելու՝ կատարելագործելով անկատար խոսքը բառախաղի, նորաբանության և քնարականության ստեղծագործական օգտագործման, ինչպես նաև ավանդական արտահայտությունների վերափոխման միջոցով»[14]։
Շոբոգենզո
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դոգենի գլուխգործոցը Շոբոգենզոն է: Թեմաները տատանվում են զազենից, օաններից, բուդդայական փիլիսոփայությունից, վանական պրակտիկայից, կանանց և տղամարդկանց հավասարությունից մինչև լեզվի, էության և ժամանակի փիլիսոփայություն:
Շուշո-գի
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Շոբոգենզոն հիմք է հանդիսացել Շուշո-գի (修證儀) կարճ աշխատության համար, որը գրվել է 1890 թվականին Օուչի Սեյրան անունով մի աշխարհականի կողմից[15]:
Շինջի Շոբոգենզո
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դոգենը նաև 301 մասից բաղկացած հավաքածու է կազմել չինարենով։ Այն հաճախ կոչվում է Շինջի Շոբոգենզո (Շինջի՝ «բնօրինակ կամ իրական կերպարներ» և Շոբոգենզո, որը տարբեր կերպ թարգմանվում է որպես «աջ դհարմայի աչքի գանձարան» կամ «Ճշմարիտի Դհարմայի աչքի գանձարան»): Ժողովածուն հայտնի է նաև որպես Շոբոգենզո Սանբյակուսոկու: Դոգենը հավանաբար սկսել է հավաքել հավաքածուն նախքան իր Չինաստան մեկնելը[16][17]:
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Դոգեն-ը Բրիտանիկա հանրագիտարանում
- ↑ Bodiford, William M. (2006). «Remembering Dōgen: Eiheiji and Dōgen Hagiography». The Journal of Japanese Studies. 32 (1): 1–21. doi:10.1353/jjs.2006.0003. JSTOR 25064606. S2CID 144431743. Արխիվացված օրիգինալից 26 January 2022-ին. Վերցված է 26 January 2022-ին.
- ↑ Kodera, Takashi James (2013-10-16). Dogen's Formative Years: An Historical and Annotated Translation of the Hokyo-ki (անգլերեն). Routledge. էջեր 21–24. ISBN 978-1-134-54315-1.
- ↑ Bodiford (2008), էջեր. 22–36
- ↑ Kim (2004), էջ. 19
- ↑ Bodiford (2008), էջ. 22
- ↑ Ōkubo (1966), էջ. 80
- ↑ Abe (1992), էջեր. 19–20
- ↑ Tanahashi p.5
- ↑ Kim (2004), էջ. 125
- ↑ Tanahashi (2011), էջ. 144
- ↑ «Fukan zazengi» (PDF). www.stanford.edu. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 31 January 2021-ին. Վերցված է 4 October 2019-ին.
- ↑ Tanahashi 39
- ↑ Heine (1997), էջ. 67
- ↑ «修證義 (修証義) Shushō-gi». terebess.hu. Արխիվացված օրիգինալից 7 September 2021-ին. Վերցված է 2022-12-16-ին.
- ↑ Nishijima (2003), էջ. i
- ↑ Yasutani (1996), էջ. 8