A trigunumitria (o trigonomitria) (da u grecu trígonon (τρίγωνον, triangulu) è métron (μέτρον, misura): risuluzioni di u triangulu) hè a parti di a matematica chì studieghja i trianguli à parta da i so anguli. U scopu principali di a trigunumitria, com'edda a svela l'etimulugia di u nomu, cunsisti in u calculamentu di i misuri chì carattarizeghjani l'elementi d'un triangulu (lati, anguli, mediane, etc.) partendu da altri misuri ghjà cunnisciuti (almenu trè, frà i quali almenu una lunghezza), par mezu di funzioni spiciali. Si riferisci à tali scopu com'è risuluzioni di u triangulu. Hè ancu pussibuli di serva si di calculi trigunumetrichi in a risuluzioni di prublemi currilati à figuri giumetrichi più cumplessi, com'è puliguni o figuri giumetrichi solidi, è in molti altri rami di a matematica.
Duranti molti seculi, a trigunumitria duviti i so prugressi guasi esclusivamenti à l'opara di grandi astrunomi è giugrafi. Infatti, a fundazioni di sta scenza si devi à Ipparco di Nicea è à Claudiu Tolomeo, tremindù più astrunomi è giugrafi ch'è matematichi. Cuntributi nutevuli funi arricati à sta scenza da l'arabi, da u francesu Levi ben Gershon è, più dopu, da Niccolò Copernicu è Tycho Brahe, intenti à discriva è à priveda incù sempri una più grandi pricisioni i finomini cilesti, ancu par un più asattu è faciuli calculu di longitudini è latitudini.
Strumentu indispinsevuli di a trigunumitria sò i funzioni trigunumetrichi. Sò sti funzioni chì associani i lunghezzi à l'anguli, è viciversa. I tavuleddi in sta sizzioni mostrani i funzioni trigunumetrichi à tempu à i so principali prubità.
Sò ditti funzioni trigunumetrichi diretti quiddi chì à un angulu, di solitu aspressu in radianti, associani una lunghezza o un rapportu frà lunghezzi. A causa di l'equivalenza circulari di l'anguli, tutti i funzioni trigunumetrichi diretti sò ancu funzioni periodichi incù periodu o .
À ogni funzioni trigunumetrica diretta hè assuciata una funzioni inversa. U duminiu di ognuna funzioni trigunumetrica inversa currispondi, com'hè prividibuli, à u cuduminiu di a funzioni diretta rispittiva. Apposta ch'è i funzioni diretti sò, puri, periodichi, è parciò micca iniittivi, par pudè li invirsà hè nicissariu à ristringhja ni u duminiu rindendu li biiettivi. A scelta di a ristrizzioni hè tiuricamenti irrilevanti è i pussibilità sò infiniti. A cunvinzioni (rigida, in stu campu) voli parò ch'è i duminii fussini ristretti à l'intarvalli oppuri , in i quali i funzioni — è dunqua ancu i so inversi — sò munotuni. Ancu i funzioni arcusecanti è arcucusecanti sò difiniti da l'invirsioni di i funzioni diretti ristretti à un di ss'intarvalli.
In u ghjergu matematicu "risolva un triangulu rittangulu" significheghja calculà i misuri di i lati è di l'anguli di u triangulu. Par cunvinzioni esisti una numinclatura in i trianguli rittanguli chì si pò veda nantu à a figura. Ci voli à ricurdà si ch'è
è
un angulu hè aghjacenti à un catetu s'è u catetu hè un di i lati di l'angulu in quistioni.
un angulu hè oppostu à un catetu s'è u catetu ùn hè micca un di i lati di l'angulu in quistioni.
Par asempiu hè oppostu à u catetu è aghjacenti à u catetu
.
Sottu sti cunvinzioni in un triangulu rittangulu privalini i siguenti tiuremi
Tiurema. In un triangulu rittangulu un catetu hè uguali à u pruduttu di l'iputenusa incù u sinu di l'angulu oppostu à u catetu
Tiurema. In un triangulu rittangulu un catetu hè uguali à u pruduttu di l'iputenusa incù u cusinu di l'angulu acutu aghjacenti à u catetu.
Tiurema. In un triangulu rittangulu un catetu hè uguali à u pruduttu di l'antru catetu incù a tangenti di l'angulu oppostu à u catetu da calculà.
Tiurema. In un triangulu rittangulu un catetu hè uguali à u pruduttu di l'antru catetu incù a cutangenti di l'angulu acutu aghjacenti à u catetu da calculà.
'Ssi tiuremi si traducini in i siguenti formuli par a risuluzioni di i trianguli rittanguli
Si cunsidareghja un triangulu rittangulu incù angulu rettu di vertici . Dittu l'assu , nantu à u vertici si custruisci una circumfarenza di raghju . I cuurdinati di u puntu rapprisentani u è u , è apposta ch'è hè acutu indicheghjani ancu rispittivamenti i lunghezzi di i cateti è .
.
Da a figura si pò ussirvà ch'è i dui trianguli rittanguli è sò simili in quantu ani dui anguli cungruenti: in cumunu è l'anguli retti di vertici è . Hè pussibuli cusì à custruiscia a prupurzioni frà i lati omologhi di i dui trianguli simili (lati opposti à l'anguli cungruenti):
Sustituiscendu i misuri di i lati s'otteni
è cusì
da quissa dui s'utteni ancu
Stu raghjunamentu pò essa chjaramenti stesu ancu à u terzu angulu in modu da ottena formuli analoghi
In stu casu basta à misurà u catetu (), è da u puntu misurà l'angulu acutu () sottu à qualessu si vedi a summità di a torra (). Applichendu uppurtunamenti i furmuli s'otteni
In stu casu () hè scunnisciuta (in quantu u pedi
ùn hè micca raghjunghjibuli). Si faci dunqua una misura orizuntali
() (cusì u catetu hè ). Da u puntu si misura l'angulu acutu () è da si misura l'angulu acutu () sottu à u quali si vedi a summità di a torra (). Applichendu uppurtunamenti i furmuli s'otteni
Confruntendu i dui altezzi s'otteni un'equazioni in a scunnisciuta
st'equazioni hè faciulamenti solubili cunnisciuti i è
Par calculà l'aria di u triangulu , di basa , servi l'altezza . In u triangulu rittangulu , d'iputenusa , l'altezza pò essa vista com'è u catetu chì s'opponi à l'angulu . Imprudendu in modu oppurtunu i formuli di i trianguli rittanguli s'otteni
è cusì
Sta formula vali ancu s'è hè ottusu.
Formuli di cunvirsioni da cuurdinati pularii a cuurdinati cartisiani è viciversa[mudificà | edità a fonte]
Fissatu annantu à un pianu un puntu urighjina è una mezaretta , datu un puntu di u pianu chì hè univucamenti individuatu da un paghju di numari riali incù a cundizioni è . A coppia di numari riali rapprisentani i cuurdinati pularii di .
Giumitricamenti ripprisenta a distanza , mentri ripprisenta l'angulu misuratu in sensu antiurariu incù prima latu
.
Hè pussibuli à truvà i rilazioni esistenti trà i cuurdinati cartisiani è i cuurdinati pularii di u puntu . I siguenti cunsidarazioni fatti par un puntu nantu à u prima quadranti valini ancu par l'altri quadranti.
Imprudendu i formuli di i trianguli rittanguli si trovani i formuli par a trasfurmazioni in cuurdinati cartisiani
Elevendu à u quatratu è summendu s'otteni è cusì si poni ritruvà i formuli par a trasfurmazioni in cuurdinati pularii
Ci voli à fà attinzioni ch'è a tangenti guniumetrica ùn esisti micca par ed hè piriodica di 180° è dunqua ci voli à valutà priventivamenti a pusizioni di par calculà di manera curretta
I tiuremi trigunumetrichi parmettini a risuluzioni di prublemi di natura diffarenti liata à a figura d'un triangulu qualsiasi, sprimendu i rapporti trà i lati è l'anguli di quist'ultimu.
Data una circumfarenza è una corda , u rapportu trà 'ssa corda è u sinu d'un qualsiasi angulu à a circumfarenza ch'è/chì insiste annantu à d'edda hè uguali à u diamitru di a circumfarenza:
Cunsidaratu un triangulu qualsiasi di lati , è , u rapportu trà i lati è i sini di l'anguli opposti rispittivi hè custanti è hè uguali à u diamitru di a circumfarenza circuscritta:
U tiurema di u cusinu (chjamatu ancu tiurema di Carnot) afferma ch'è in un qualsiasi triangulu, u quatratu d'un latu hè uguali à a diffarenza trà a somma di i quatrati di l'altri dui lati è u doppiu pruduttu di 'ssi lati par u cusinu di l'angulu cumpresu trà eddi.
.
Vali à dì, indichendu incù a lunghezza di i lati è l'anguli à eddi opposti, s'otteni
In u ghjergu matematicu risolva un triangulu significheghja calculà i misuri di i lati è di l'anguli di u triangulu. Par risolva un triangulu qualsiasi devini essa cunnisciuti trè elementi frà i quali almenu unu devi essa un latu. Si poni prisintà quattru casi:
sò cunnisciuti un latu è dui anguli
sò cunnisciuti trè lati
sò cunnisciuti dui lati è l'angulu cumpresu
sò cunnisciuti dui lati è un di i dui anguli opposti à i lati dati
A numinclatura di i lati è di l'anguli segue a cunvinzioni nantu à a figura.
Risolva un triangulu cunnisciuti un latu (a) è dui anguli [mudificà | edità a fonte]
U prublemu hà sempri una sola suluzioni s'eddi sò rispittati i siguenti cundizioni
in casu cuntrariu u prublemu ùn hà micca suluzioni.
A prucidura par a risuluzioni di u triangulu hè a siguenti[mudificà | edità a fonte]
Calculà l'angulu mancanti
Calculà u latu scunnisciutu imprudendu u tiurema di i sini:
Calculà u latu scunnisciutu imprudendu u tiurema di i sini:
Com'è par u restu di i lingui rumanichi, a lingua corsa teni i noma di i funzioni trigunumetrichi da i paroli currispundenti latini.
A parola tangenti hè da latinu tangens, littiralamenti "chì tocca", in rifirimentu à i prubità giumetrichi di u sigmentu imprudatu par a difinizioni grafica di sta funzioni. Analugamenti si spiega l'etimulugia di a secanti, in latinu secans, "chì taglia". I paroli cusinu, cutangenti è cusecanti diriveghjani da a cuntrazzioni di i rispittivi paroli latini cumplimenti sinus, cumplimenti tangens, cumplimenti secans, vali a dì "sinu di l'angulu cumplimintariu", "tangenti di l'angulu cumplimintaria", "secanti di l'angulu cumplimintariu".
↑I nutazioni incù espunenti negativu usati par i funzioni sin−1, cos−1, etc. (usati à spessu in i calculatrici scentifichi) ùn facini micca rifirimentu à i putenzi, ma indicheghjani solu u fattu ch'eddi sò i funzioni inversi di i funzioni trigunumetrichi rispittivi. Par via di cunsiquenza, à menu ch'eddu ùn fussi esplicitamenti indicatu, s'utteni: