File:WYSTAWA „KLISZE PAMIĘCI” W HARMĘŻACH, fot. M. Klag (MIK, 2003) (3507536807).jpg

V Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, maj/czerwiec 2003

Harmęże są położone w Kotlinie Oświęcimskiej. Można odwiedzić tutaj kościół pw. Matki Bożej Niepokalanej i klasztor oo. Franciszkanów oraz prowadzone przez nich Centrum Świętego Maksymiliana. Niedaleko stąd znajduje się obóz Auschwitz. W podziemiach kościoła od kilku lat mieści się wystawa, po której obejrzeniu ks. Józef Tischner napisał: „Moja reakcja jest taka: prawdziwy Oświęcim jest tutaj. I to właściwie wszystko, co mogę powiedzieć”. Czy można pisać o czymś, co jest tkwiącym od lat w pamięci obrazem, tytułową kliszą, a zarazem – świadectwem, według towarzyszących tej wystawie słów Zbigniewa Herberta? Przerażającym i zatrważającym świadectwem tego, jak zły i jak wspaniały może być człowiek. Autor wystawy napisał: „[...] to nie wystawa – nie sztuka, nie obrazy, a słowa zamknięte w rysunku. […] Sztuka jest bezradna wobec tego, co człowiek zgotował człowiekowi”. Labirynt obrazów wywołanych z pamięci i odtworzony w kościelnych podziemiach wciąż się powiększa. Rysowane ołówkiem prace, rzadko wzbogacone kolorem, zapełniają ściany, a towarzyszą im rekwizyty obozowej codzienności. Drobne detale – kamienie i potłuczone szyby – tworzą niezwykle sugestywną atmosferę. Pogłębia ją panująca tutaj cisza. Marian Kołodziej, autor wystawy, jest scenografem, absolwentem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, profesorem. Był także więźniem nr 432 KL Auschwitz. Trafił tam jako kilkunastoletni chłopiec z pierwszym transportem więźniów. Żył w obozie od pierwszego dnia jego istnienia do końca. Niemcy prowadzili przeciw niemu długie śledztwo poprzedzające wyrok śmierci za przerysowywanie planów obozu dla aliantów. Nie zdążyli wykonać wyroku. Marian Kołodziej przejął swoje nazwisko po zmarłym więźniu. Nigdy nie ujawnił swej prawdziwej tożsamości. Przez pięćdziesiąt lat milczał na temat swojej obozowej przeszłości. Wskutek ciężkiej choroby w połowie lat 90. rozpoczął rysowanie. Stało się ono dla niego walką o życie. A potem obowiązkiem i spełnieniem przyrzeczenia danego kolegom w obozie. „To list starego człowieka do samego siebie sprzed 55 lat. Również hołd tym wszystkim, którzy spopieleni – odeszli”. „Śpię i widzę ten zmasowany atak wielogłowej Bestii, koni, smoków, gadów […]. Jest jak w Biblii. Czterech jeźdźców, Wszetecznica, plagi z nieba. Wszystko posłuszne wersetom Apokalipsy św. Jana, choć zostało wtłoczone w obóz, w realia obozu. Sami tę Apokalipsę stworzyliśmy w sobie, dla siebie. I dzisiaj śnię tak samo i to samo...” (M. Kołodziej)

---

“Images from Memory” Exhibition in Harmęże

Harmęże, situated in the Oświęcim Valley, is worth a visit as it is the home to the Church of the Immaculate Virgin, and a Franciscan monastery, the latter running the Saint Maximilian Centre. The church’s crypt holds an exhibition which prompted priest Józef Tischner to say: “My impression is this: It is here that the real Auschwitz Concentration Camp is found. This is all I am able to say”. Indeed it is not easy to speak of something which sticks to one’s memory as the “plate” in the title, a film of images, and a testimony – in the words of Zbigniew Herbert, which accompany the exhibition – a terrible testimony of how evil and how virtuous a human being can be. In the words of the author of the display: “[…] this is not an exhibition – this is not art, not pictures but words embedded in drawing. […] Art is useless in the face of what one man has brought upon another”. The labyrinth of images lifted from the memory and recreated in the church’s dungeons continues to grow. Drawings in pencil, with hardly any colour, fill the walls, and they are accompanied with the props of everyday life in the concentration camp. Details such as stones and broken glass are very powerful, and the sombre mood is enhanced by the absolute silence that envelops the place. Marian Kołodziej, the author of the exhibition and a professor, is a stage designer who graduated from the Kraków Academy of Fine Arts. He was also prisoner number 432 of the Auschwitz concentration camp. He was brought there, a teenage boy, with the first “batch” of prisoners. He lived in the camp throughout its infamous existence, from day one, until the end. The Nazis held a lengthy trial against him, concluding with a death sentence, for tracing the plans of the camp for the Allied Forces. The execution never took place. Marian Kołodziej took on the name of a dead prisoner, and he never admitted his true identity. For 50 years he remained silent on the subject of his past in the concentration camp. When he fell seriously ill in mid-1990s, he started to draw – and drawing helped him fight to remain alive. Later it became his duty, and the fulfilment of an oath given to his camp companions. “This is a letter of an old man to himself of 55 years ago. And a homage to all those who departed – burnt to ashes.” “I am asleep and see the charge of the manyheaded Beast, the horses, the dragons, the reptiles […]. It is like in a Bible. The Four Horsemen, the Whore, plagues from the Heavens. All in accordance with St John’s Apocalypse, but embedded in the camp and its reality. We have created this Apocalypse ourselves, within ourselves, for ourselves. And today I dream the very same dream, again and again...” (M. Kołodziej)