ბოლივია
ბოლივია, ოფიციალურო ბოლივიაშ მიარეერუანი სახენწჷფო (ესპ. Estado Plurinacional de Bolivia) — მოსოფელიშ ოკიანეშა გჷშაულარიშ უღვენჯი სახენწჷფო ობჟათე ამერიკას. იდვალუაფუ კონტინენტიშ ცენტრალურ ნორთის.
ევროპულ კოლონიზაციაშახ, ანდეფიშ თი რეგიონი, სოდგათ ამდღა ბოლივია იდვალუაფუ, წჷმარინუანდჷ კოლუმბიშახიანი ამერიკაშ არძაშე დიდი სახენწჷფოს - ინკეფიშ იმპერიაშ ნორთის. თე ტერიტორია XVI ოშწანურას ესპანეთიქ გეჭოფუ. ესპანური კოლონიალიზმიშ ფარანს, თე ტერიტორიას ჯოხოდ ჟიმოლენი პერუ დო მიშმეშჷ პერუშ ვიცე-ომაფეშა . ქიანაქ ზოხორინელობა ქჷმიღ 1825 წანაშ 6 არგუსოს დო თის ობჟათე ამერიკაშ ზოხორინაშო მალჷმორი, სიმონ ბოლივარიშ პატიოჩამალო ბოლივიაქ ქჷგიადუ.
ამდღარშო, ბოლივია ოპრეზიდენტე, წჷმჷმარინაფალური დემოკრატიაშ რესპუბლიკა რე. ადმინისტრაციულო ირთუ 9 დეპარტამენტო.
ჯოხოდვალა
- ოფიციალური: ბოლივიაშ ბრელნაციამი სახენწჷფო
- ერუანული: Bolivia, Estado Plurinacional de Bolivia
- ეტიმოლოგია: ჯიხო Bolivia_ქ გიადუ ობჟათე ამერიკას ანტი-ესპანური ყარაფიშ დუდიშ სიმონ ბოლივარიშ პატიოჩამალო, ნამუთ ქიანაშ მაართა პრეზიდენტით რდჷ.
გეოგრაფია
ქიანა იდვალუაფუ ობჟათე ამერიკას. ოორუეშე დო ოორუე-ელახიშე ომძღჷ ბრაზილია, ობჟათე ელახიშე პარაგვაი, ობჟათეშე არგენტინა, დო ობჟთე-ბჟადალუშე დო ობჟათეშე ჩილე დო პერუ.
ბოლივიაშ ფართობი აკმადგინანს 1 098 580 კმ²-ს. თის უკინებჷ 27-ა აბანი საგებიოშ ქიანეფს შქას ფართობიშ მეჯინათ ეთიოპიაშ უკული.
თანჯაშ ოართე სიგჷნძა რე 6743 კმ (თინეფ შქას: არგენტინაწკჷმა — 832 კმ, ბრაზილიაწკჷმა — 3400 კმ, ჩილეწკჷმა — 861 კმ, პარაგვაიწკჷმა — 750 კმ, პერუწკჷმა — 900 კმ).
ქიანაშ უმაღალაში კონკა რე — ვულკანი ნევადო-სახამა (6542მ), ნამუთ იდვალუაფუ ორუროშ დეპარტამენტის.
სახენწჷფო
- სახენწჷფო სისტემა : გოვითარებადი დემოკრატიული რესპუბლიკა.
- სახენწჷფოშ დუდი : პრეზიდენტი ევო მორალესი.
- კანონმადვალუ ორგანო : ჟირპალატამი პარლამენტი (27+130 მაკათური).
- ადმინისტრაციული რთუალა : 9 დეპარტამენტი (departamento).
დემოგრაფია
- მახორობა - 10,907,778 (2010), თინეფ შქას 30% ესპანარ-ინდიარი მეტისი, 30% კეჩუა, 25% აიმარა, ევროპალი 15%.
- სახენწჷფო ნინეფი : ესპანური, აიმარა დო კეჩუა.
- რელიგია : კათოლიციზმი.
- ნანანოღა : სუკრე (ოფიციალური, 204 ვითოში), ლა-პასი (ფაქტიური, 83 ვითოში)
- ნოღეფი (ვითოში): სანტა-კრუს-დე-ლა-სიერა (1.168), კოჩაბამბა (816), ელ-ალტო (728), ორურო (211).
ეკონომიკა
ბოლივია ართ-ართი არძაშე ღარიბი დო ნორკებო გოვითარაფილი ქიანა რე ლათინურ ამერიკას. რინაშ დონე ძალამი დაბალიე. ნოღაშ მახორობაშ 65% დო ოფუტეშ მახორობაშ მეხოლაფირო 90% სიღარიბეშ თანჯაშ თუდო რე. ორენჯი მინიმუმი მეხოლ. $69 დოლარიე . ოფიციალური სტატისტიკათ, 2002 წანას ედპ აკმადგინანდჷ 7,79 მილიარდ დოლარს (883 დოლარი ართი შური მახორუშა). ედომუშამი დინოხოლენი პროდუქტიშ რდუალაშ ტემპი - 2.75% 2002 წანას დო 1,51% 2001 წანას. 2001 წანას ეკონომიკურო აქტიური მახორობაშ რიცხუ 2.5 მილიონი ადამიერი რდჷ. ოართე უმუშალობაშ დონე - 8,5%-იე. ფართას რე გოფაჩილი გვერდი გჷნაკვათაშა დოსაქვარაფა.
- რესურსეფი : კალა, ორთაშობური აირი, ნავთობი, თუთია, ვოლფრამი, ვარჩხილი, რკინა, ტყვია, ორქო, ოკიდალი ჯა-ტყა, ჰიდროენერგია.
- ექსპორტი : ორთაშობური გაზი, ნავთობი, ტყვია, თუთია, ვარჩხილი, ორქო, კოფე, შანქარი.
- ერუანული მიშნაველი: ართ შურშა 900 $.
- ვალუტა : ბოლივიანო (BOB).
ისტორია
1538 წანას, ინკეფიშ იმპერია ესპანარეფქ ეჭოფეს დო დარცხუეს მუზმარენი დოხორე. თე რეგიონს დოჭყაფუს ჯოხოდ ჩარკასიშ პროვინცია დო მოგვიანაფათ ჟიმოლენი პერუ. კოლონიალურ პერიოდის, ვარჩხილიშ ობადუეფს მუშენდეს ინდიარეფი (პეონეფი), ნამუეფქუთ ბრელშა მანწყუეს არყაფა ესპანარეფიშ მეხჷ. 300 წანაშ მალობას ბოლივიაშ ტერიტორია ესპანეთიშ კოლონიური იმპერიაშ ნორთი რდჷ. ედომუშამი კოლონიური პერიოდიშ მიმალუობას გჷშკერძაფილო XVI-XVII ოშწანურეფს, ჟიმოლენი პერუ (ბოლივია) ესპანეთიშ კოლონიური იმპერიაშ თარი ეკონომიკური ცენტრი რდჷ ობჟთე ამერიკას. ჟიმოლენი პერუშ ტერიტორიეფიშ დიდი ნორთიქ გეგნაჩჷ ესპანარ კოლონისტეფს. სოციალურ-ეკონომიკური ურთიართალეფს ჟიმოლენი პერუს წჷმარინუანდჷ ჭკორმაჸვენჯური დო ფეოდალური ფორმეფიშ გჷმორინაფა. ინდიარეფი ორჩანას ოლჷმჷდეს კოლონიალისტეფს. არძაშე შანულამი არყაფაქ მოხვადჷ 1780-1781 წანეფს ჯიმალეფ კატარეფიშ დუდალათ, მარა თეშინეშეს მუჭოთ ინდიარეფიშ შხვა გჷშულეფი, კონწარო რდჷ ინოშქირატილი.
1809 წანაშ მესის მოხვადჷ არყაფაქ ჩუკისაკას, ნამუქჷთ ინოშქირატილქ იჸუ. 1824 წანაშ 9 ქირსეთუთას გენერალი ანტონიო ხოსე სუკრეშ არმიაქ აიაკუჩოშ ლჷმას დამარცხჷ ესპანარეფი დო გეგშერსხჷ ბოლივიაშ ტერიტორიეფი. შანულამი რევოლუციური ეტაპო ბოლივიაშ ისტორიას ზოხორინალაშო ლჷმა იკოროცხუ. ართ-ართი ჩინებული მოხანდე ბოლივიაშ გჷმადუდიშულაფარი ლჷმა რდჷ პ.დ. მურილო - რევოლუციური ხუნტაშ დუდმახვენჯი, ნამუთ ასაჯეს არყაფაშ ინოშქირიტუაშ უკული, 1809 წანას. 1824 წანას გჷმადუდიშალაფარი არმიაქ სუკრეშ დუდალათ, სიმონ ბოლივარწკჷმა ართო ოეკონიეთ დამარცხჷ ესპანეთიშ არმია. 1825 წანაშ მარაშინათუთას კონგრესიქ ჩუკისაკას გაცხადეს ზოხორინელი ქიანაშ, ბოლივიაშ რესპუბლიკაშ გოჭყაფა. თიშ უკული, ქიანას ფშხირას ხვადუდჷ ოურდუმე გინორთინაფეფი, თინეფ შქასიე 1967 წანაშ არყაფა ერნესტო ჩე გევარაშ დუდალათ.
მონძალა
- ისტორიული ნოღეფი სუკრე დო XVII-შ ტაძარი.
- XVI ოშწ-შ ტაძარი დო XVIII ოშწ-შ ოხვამე პოტოსის,
- იეზუიტეფიშ მისია ჩიკიტოსის.
ჩინებული ბოლივიარეფი
პრეზიდენტი: ლიდია გეილერ ტეხადა
ოგალენური ურთიართალეფი
ბოლივიაშ ოგალენური ურთიარტალეფს დუდენს ბოლივიაშ ოგალენური საქვარეფიშ ომინისტრე. ტრადიციულო, ბოლივიას ამერიკაშ არძო სახენწჷფოწკჷმა ნორმალური ურთიართალეფი უღჷდ,ჩილეშ მოხ. ბოლივია გაეროშ დო მუზმარენი შხვა ორგანიზაციაში დო ვარი პროგრამაშ მაკათურიე, თენეფიე: ამერიკაშ სახენწჷფოეფიშ ორგანიზაცია (OAS), ანდეფიშ ჯარალუა, INTELSAT-ი, უგინორინალუობაშ ყარაფი, ოპარლამენტეფშქაშე რსხუ, ლათინური ამერიკაშ ინტეგრაციაშ ორგანიზაცია (ALADI), საგებიო ოვაჭარე ორგანიზაცია, ონაციეფოშქაშე ურთიართმოხვარაშ აკოპიჯაფა, მერკოსური (MERCOSUR) დო URUPABOL (ურუგვაი, პარაგვაი, ბოლივია. დირსხუ 1993 წანას).
რესურსეფი ინტერნეტის
- UNHCR Bolivia references
- Bolivia entry at The World Factbook
- ჭყანთელობაშ საგებიო ორგანიზაცია: ბოლივია
- Encyclopedia of the Nations: Bolivia
- BBC News: Country Profile – Bolivia
- Lonely Planet: Introducing Bolivia
- Bolivia Weekly News, Bolivia News
- U.S. State Department: ბოლივია
- World Trade Organization: ბოლივია
- World Atlas: ბოლივიის რუკა
- The Carter Center: ბოლივია
- Embassy World: ბოლივიაშ რუქეფი
- The New York Times: Bolivia News
- The Washington Post: Bolivia Country Guide
- Association of Religion Data Archives profile: ბოლივია
- ბოლივიაშ ნინეფი
- ბოლივიაშ ოინფორმაციე ფორუმი
- LANIC Bolivia page
- Bolivia: Legacy of the Chaco War
- ბოლივია: ფოტოეფი დო ოფოსტე ბარათეფი
- ბოლივიაშ ეკონომიკა