Voorafgaand aan het schrijfproces

Aan het daadwerkelijke schrijven gaan een aantal belangrijke stappen vooraf: het kiezen van een onderwerp, het formuleren van een probleemstelling, de zoektocht naar literatuur, het selecteren van de meest geschikte literatuur, het lezen van de geselecteerde literatuur, het eventuele herformuleren van de probleemstelling, het grondig bestuderen van de geselecteerde literatuur en het schrijven van een opzet voor de uiteindelijke tekst.

Het kiezen van een onderwerp

Wanneer je niet direct weet over welk onderwerp je zou willen schrijven, kan het helpen om de studieboeken van vakken die je interessant hebt gevonden nog eens open te slaan. Zo krijg je meteen een indruk van bestaand onderzoek naar een bepaald onderwerp. Ook kun je een onderwerp kiezen dat je interessant vindt en dat juist nog niet aan bod is gekomen in het vakkenaanbod. Daarnaast kan overleg met medestudenten of docenten je helpen een idee te krijgen. Het is belangrijk dat je een onderwerp kiest dat je boeiend vindt zodat je gedurende het schrijfproces gemotiveerd blijft.

Het formuleren van de probleemstelling

De probleemstelling is de eerste aanduiding van de vraag die je wilt gaan beantwoorden. De probleemstelling geeft weer hoe jij in algemene zin je gekozen onderwerp zult benaderen. Nadat je een probleemstelling hebt gekozen, is het belangrijk dat je een voorlopige vraagstelling formuleert om gericht naar literatuur te kunnen zoeken. Tijdens je zoektocht kun je de voorlopige vraagstelling nog bijstellen, aan de hand van de artikelen die je vindt.

De zoektocht naar literatuur

Wetenschappelijke literatuur bestaat uit artikelen in wetenschappelijke tijdschriften, geredigeerde boeken over meerdere onderwerpen (vaak van meerdere auteurs) en boeken gewijd aan één onderwerp. Er zijn verschillende manieren om geschikte literatuur te vinden.

• Vanuit een geschikte basispublicatie. Vanuit een boek of artikel dat geschikt is voor het beantwoorden van jouw vraagstelling, kun je verder zoeken via de referentielijst in het boek of artikel.

• Vanuit zoektermen. In databases kun je zoeken met zoektermen die bij jouw vraagstelling horen. Voorbeelden zijn PsychInfo, OvidSP en Google Scholar.

Het zoekproces

Het belangrijkste kenmerk van een goed zoekproces is dat je actief op zoek gaat en niet slechts passief wat zoektermen intypt en afwacht wat eruit de computer rolt. Je zoekproces wordt actief doordat je de volgende stap laat afhangen van wat je vindt. Door titels en abstracts te bestuderen krijg je al snel een idee waar een artikel over gaat. De verschillende onderzoeksopzetten of theoretische benaderingen die je tegenkomt geven je voorlopige vraagstelling verder vorm. Ook helpt dergelijke informatie je een goede indeling te maken van je literatuuroverzicht: wat worden bijvoorbeeld de verschillende paragrafen?

De gebruikte zoektermen zijn een belangrijk onderdeel van een actief zoekproces. Kies je zoektermen zo dat ze het betreffende deelgebied goed bestrijken. Vertaal je zoektermen naar het Engels; de meeste databases en artikelen zijn in die taal. Maak gebruik van de cited by functie waar mogelijk: zo kun je zien welke artikelen het artikelen dat jij hebt gevonden als bron gebruiken. Dit helpt je de bron op waarde te schatten en brengt je ook weer bij andere artikelen die mogelijk bruikbaar voor je zijn.

Wanneer je teveel geschikte titels hebt, kun je met behulp van je zoektermen je vraagstelling nauwer en zo specifieker maken. Heb je te weinig titels, dan kun je de vraagstelling juist wat breder trekken en ook andere zoektermen gebruiken. Kun je echt te weinig vinden, dan moet je de vraagstelling bijstellen.

Het beoordelen van gevonden literatuur

Ten eerste kijk je of een artikel dat je hebt gevonden inhoudelijk aansluit bij je vraagstelling. Hiervoor maak je gebruik van de titel en de eventuele ondertitel(s). Daarna lees je de abstract of samenvatting aan het begin van het artikel. Bij een boek werkt het ongeveer hetzelfde: je kijkt naar de titel, de ondertitel(s) en naar de inhoudsopgave. Vaak worden aan het begin of eind van hoofdstukken samenvattingen gegeven die je kunt bekijken om de bruikbaarheid van het boek of een hoofdstuk in te schatten.

Zoekmachines

Via de inlogcodes die je van je universiteit hebt gekregen heb je toegang tot een groot aantal gecomputeriseerde databases, die elk miljoenen wetenschappelijke artikelen en hoofdstukken bevatten. Alle informatie over één publicatie wordt record genoemd. Een record bestaat vervolgens uit onderdelen als de auteur, de titel, het uitgever, trefwoorden etc. Deze kun je in zoekvelden invullen om zo publicaties te kunnen vinden.

Psychinfo

Psychinfo bevat tijdschriftartikelen uit zo’n 1500 wetenschappelijke psychologische tijdschriften en vele hoofdstukken uit geredigeerde boeken. Psychinfo is een geavanceerde zoekmachine waarmee je kunt zoeken in de thesaurus, geschikte titels kunt opslaan, zoektermen kunt combineren en met behulp van extra functies gerichter kunt zoeken.

ISI Web of Knowledge

Web of Knowledge heeft als groot voordeel dat alle informatie die erin is opgenomen onderling verbonden is. Als je een centraal artikel hebt gevonden dat je kan helpen je vraagstelling te beantwoorden, kun je heel gemakkelijk vinden wat de achtergrond van de publicatie is en wat er na publicatie mee gebeurd is. Web of Knowledge bevat nog meer tijdschriften dan Psychinfo. Je kunt met Web of Knowledge zowel algemeen naar artikelen zoeken als zoeken naar verwante artikelen, wanneer je een geschikt artikel hebt gevonden.

Google Scholar

Google Scholar is gebaseerd op het welbekende Google en werkt heel intuïtief. In het zoekveld kun je zowel zoektermen als auteursnamen of tijdschrifttitels invullen. Ook bestaat er een geavanceerde zoekoptie. Een extra functie van Google Scholar is cited by, waarmee je kunt vinden in welke artikelen het artikel dat je hebt gevonden genoemd wordt. Een nadeel is dat het met Google Scholar lastig kan zijn om een systematische zoektocht uit te voeren, omdat je bijvoorbeeld geen verzameling van zoekresultaten kunt opslaan. Een groot voordeel van Google Scholar is dat het heel makkelijk te hanteren is, omdat het zoveel lijkt op de normale zoekmachine van Google die iedereen wel kent.

PiCarta

PiCarta is een database waarin je boeken over je onderwerp kunt vinden. Het is een gecombineerde bibliotheek van alle universiteiten in Nederland en bevat daarnaast veel wetenschappelijke publicaties. Je kunt zowel met boektitels als met zoektermen zoeken. Een specifiek boek vindt je door de volledige titel in te typen tussen aanhalingstekens en dan de optie “titelwoorden” te selecteren in de zoekmachine.

Het schrijven van een opzet

Wanneer je alle literatuur hebt verzameld, is het vervolgens tijd om de structuur van het literatuuroverzicht te ontwerpen. Hierbij is het schrijven van een opzet een belangrijk hulpmiddel. Een goede opzet zorgt ervoor dat je rode draad helder wordt en kost veel werk.

De totstandkoming van een opzet

Een literatuuroverzicht is altijd opgebouwd uit een inleiding, middenstuk en conclusie. In de opzet moet daarom duidelijk zijn weergegeven wat je in deze verschillende onderdelen wilt behandelen. Hoe meer werk je in je opzet steekt, hoe minder werk je literatuuroverzicht uiteindelijk nog gaat kosten.

Voordat je een opzet begint te maken heb je de literatuur nauwkeurig bestudeerd. Jouw visie op de gevonden literatuur bepaalt de indeling van het literatuuroverzicht. Je zoekt eerst uit welke delen van de gevonden artikelen relevant zijn voor het beantwoorden van je vraagstelling. Soms bespreekt een auteur in een artikel bijvoorbeeld 3 experimenten, waarvan er slechts 1 relevant is voor jou. De anderen kun je dan weglaten. Van de voor jou relevante onderdelen maak je een korte samenvatting. Vervolgens evalueer je de gevonden informatie en van de onderzoeksvraag van de auteur voor jouw onderzoeksvraag. Kijk ook of de onderzoeksopzet valide was, bijvoorbeeld door operationalisaties onder de loep te nemen. Als je alle publicaties op deze manier goed hebt bestudeerd, kun je gaan nadenken over de opbouw van je literatuuroverzicht. Hier moet je alle analyses en evaluaties samenvoegen om een rode draad te vlechten die alle publicaties met elkaar in verband brengt. Vaak is het handig om te beginnen met het slot. Wat is het antwoord op je onderzoeksvraag? Vervolgens kun je nagaan hoe je bij dat antwoord bent gekomen aan de hand van de literatuur. Er zijn verschillende opties:

• het antwoord op de onderzoeksvraag is af te leiden uit de analyses van de gebruikte artikelen

• het antwoord op de onderzoeksvraag is niet eenduidig

• het antwoord is niet gevonden, omdat studies elkaar tegen spreken

• de gevonden literatuur bleek toch niet geschikt om je vraag te beantwoorden

Het kan nodig zijn je onderzoeksvraag achteraf aan te passen aan de gevonden informatie. Zolang je een rode draad vindt die de publicaties die je gebruikt verbindt, is de rode draad om te vormen tot een nieuwe onderzoeksvraag.

De opzet zelf

De opzet bevat de complete argumentatiestructuur van het uiteindelijke literatuuroverzicht. De opbouw, aan de hand van paragrafen en alinea’s, is duidelijk weergegeven. Hieronder is schematisch weergegeven welke elementen de opzet moet bevatten.

• Titel

• Inleiding (probleemgebied, theorie, uitleg begrippen, eerder onderzoek, relevantie, vraagstelling, opbouw literatuuroverzicht)

• Middendeel (deelvragen, ieder met hoofdpunten onderzoeken en resultaten, paragraafconclusie en een overgang)

• Conclusie (onderbouwd antwoord op de vraagstelling, discussie en kritiekpunten, suggesties voor vervolgonderzoek en de bredere context)

• Literatuurlijst (volledig, en op alfabetische volgorde)