Jacobse en Van Es eventjes terug voor tentoonstelling

Haagse Humor heet de tentoonstelling, waarmee het Haags Historisch Museum de politieke satire door de eeuwen heen belicht. Van spotprenten op de 18de-eeuwse patriotten tot de ingenieuze filmpjes van Lucky TV.

De Haagse vrije jongens F. Jacobse en Tedje van Es zijn dominant aanwezig. Wim de Bie heeft het museum geadviseerd en materiaal beschikbaar gesteld. Met een licht gevoel van weemoed blikt hij terug op de periode waarin hij samen met Kees van Kooten het oer-Haagse duo tot leven wekte. 'Jacobse en Van Es waren al eerder museumstukken bij Beeld en Geluid in Hilversum, maar dit is toch wel heel bijzonder,' zegt De Bie, alias Tedje. 'Hier op deze plek aan de Hofvijver. Als je hier een steen een zwieper geeft gaat het van rinkel-de-kinkel in het Torentje van Rutte.'

Vrije jongens
Hoe is het eigenlijk allemaal begonnen? 'Aanvankelijk was er helemaal geen Tegenpartij. Het begon in het tv-seizoen 1979-1980 met een serie typetjes en sketches onder de noemer 'Op hun pik getrapt'. Toen hebben we die twee Haagse vrije jongens bedacht. Ze hielden zich bezig met licht criminele activiteiten, zoals het winterklaar maken van tuinen.'

Toen braken de nadagen aan van het rechtse kabinet Van Agt-Wiegel. In mei 1981 zouden er verkiezingen zijn. De Bie: 'Toen hebben we De Tegenpartij bedacht, een ideaal voertuig om iets met die verkiezingen te doen. Het was eigenlijk een parodie op iets wat er nog nauwelijks was, maar wij meenden geluiden uit de samenleving op te vangen en daar zijn we mee aan de slag gegaan.'

Jacobse en Van Es schuwden de controverse niet, zoals blijkt uit een van de vertoonde filmpjes. Bij de presentatie van het verkiezingsprogramma Rugop '81 gaat Jacobse flink te keer over het 'heet hangtaboe' buitenlanders, omdat hij er genoeg van heeft als hij zijn huis verlaat te struikelen 'over een Turkse junk met een spuit in zijn arm'. De Bie: 'Ik denk dat we wel eens wat hebben gezegd dat nu niet meer zou kunnen.'

Hit
De Tegenpartij, 'voor jullie en wij', werd een enorme hit. Zoals zo vaak bij taalvondsten van Van Kooten en De Bie kregen teksten van de twee Hagenezen razendsnel de status van uitdrukking. Zoals: 'Geen gezeik, iedereen rijk' en 'Samen voor ons eigen'.

Maar er gebeurde ook iets dat de twee cabaretiers niet hadden verwacht. Veel mensen waren het écht eens met de dubieuze standpunten van Jacobse en Van Es. 'Op een gegeven moment probeerden opkomende extreemrechtse groeperingen De Tegenpartij te kapen,' vertelt De Bie. 'Er is zelfs een poging gedaan onder die naam een partij in te schrijven.'

Van Kooten en De Bie constateerden in het voorjaar van 1981 dat het uit de hand begon te lopen. 'Toen hebben we er een einde aan gemaakt. Op 10 mei deden Jacobse en Van Es een poging tot een staatsgreep op het Binnenhof. Het leger greep in. In de uitzending zag je hoe twee lichamen werden weggedragen.'

Pim Fortuyn
De Tegenpartij was bedoeld als satire, maar uiteindelijk bleken Jacobse en Van Es een soort herauten te zijn geweest van de opkomst van een veel bredere populistische beweging, die van Pim Fortuyn. De Bie: 'Je had bij Fortuyn soms het idee dat hij verwees naar de Tegenpartij. Ook bij Wilders trouwens. Jammer dat Jacobse en Van Es er niet meer zijn. Ze zouden de draad zo weer kunnen oppakken.'