Jump to content

Рибес сангуинеум

From Vikipediya
Рибес сангуинеум
Илмий таснифлаш
Ўсимликлар
Юксак ўсимликлар
Гулли ўсимлик
Икки уруғпаллалилар
Сахифрагалес
Гроссулариаcеаэ
Смородина
Р. сангуинеум
Бинар номи
Рибес сангуинеум

Синонимлар
  • Cалоботря сангуинеа (Пурш) Спач
  • Cореосма сангуинеа (Пурш) Спач


Рибес сангуинеум, гулли смородина, қизил гулли смородина ёки қизил смородина[2]гулли ўсимликларнинг Гроссулариаcеаэ оиласига мансуб бўлиб, ватани ғарбий АҚШ ва Канада.

Тавсиф

[edit | edit source]

Бўйи 3 метргача гача ўсадиган баргли бута[3]. Табиийки, у кўп пояли бўлиб, тўғридан-тўғри думалоқ бўлиб, дарахт шаклида ўстирилиши мумкин[4].

Пўстлоғи тўқ жигарранг-кулранг, оч жигарранг ясмиқлар билан ажралиб туради.

Барглари навбатма -навбат жойлашган, оддий, 2-7 сантиметр ва кенг, бешта бўлакли. Баҳорда ёш дарахтлар кучли смолали ҳидга эга бўлади[4].

Гуллар эрта баҳорда, барглар пайдо бўлиши билан бир вақтда ҳосил бўлади.

Меваси тахминан тўқ бинафша овал, 1 см узунликдаги резавор мева. Мевасини ейиш мумкин, аммо таъми ёқимсиз[5].

Таксономия

[edit | edit source]

Турлари

[edit | edit source]
Расм Кичик турлар Тавсиф Тарқатиш
Рибес сангуинеум вар. глутиносум 15-40 маржон гуллари бўлган пойгалар, сепалс пуштидан оқгача. Орегон ва Калифорния жанубида Санта-Барбара округи ва Гвадалупе оролигача, 0–2,300 метр (0–7,546 фт) баландликларда ўсади[6].
Рибес сангуинеум вар. сангуинеум[7]. 5-15(-20) ўсувчи тўғридан-тўғри тўғри ёйилган гуллар, сепалс қизил. Калифорния, Айдахо, Орегон ва Вашингтон, 1,300–2,400 метр (4,300–7,900 фт) баландликлар[8].

Этимология

[edit | edit source]

Лотинча бинар номи сангуинеум „қон-қизил“ деган маънони англатади[9].

Тарқалиш

[edit | edit source]

Унинг ватани Америка Қўшма Штатлари, Канада ва Мексиканинг ғарбий қисмидир. Ғарбий Британия Колумбиясида,[10] Вашингтон ва Орегонда у Каскадларнинг ғарбидаги ҳам ҳудудларда кенг тарқалган[11]. Калифорнияда у қирғоқ яқинида ва Санта Барбара округигача жануб ҳудудларида ўсади[12]. Мексикада у фақат Тинч океанидаги Гвадалупе оролида ўсади[13]. Гарчи унинг сақланиш ҳолати қолган ҳудудда хавфсиз бўлса-да, Айдахода у жиддий хавф остида ва Боннер, Коотенаи, Бенева ва Адамс округларида камдан-кам учрайди[14][15].

У мўтадил Европа ва Австралияда кенг тарқалган ва маданийлаштирилган.

Гуллар устида бумблебеэ

Қизил гулли смородина эрта баҳорда колибрилар ва капалаклар ёрдамида чангланади. Бута баргларни ва резаворлар қушлар, кийиклар, майда сутемизувчилар томонидан истеъмол қилиади. Унинг шохлари қушлар уяси учун жуда қулай жой[16].

Бу тур 1920-йиллардан бошлаб Америка Қўшма Штатларида 1966-йилда Рибес ва Ғарбий оқ қарағай популяциялари орасида қарама-қаршили кучайганлиги сабабли тақиқ бекор қилинмагунча федерал даражада чекланган эди[17].

Қизил гулли смородина сояга чидамли ўсимлик, аммо қуёшли жойларни афзал кўради. У қурғоқчиликка яхши тоқат қилади, лекин салқин ва нам шароитларда яхшироқ ривожланади[18][19].

Инвазив тур сифатида

[edit | edit source]

Қизил гулли смородина 1904-йилда натурализация қилинганидан бери Янги Зеландияда инвазив тур бўлиб келган[20], у ерда у буталар ва сув йўллари бўйлаб маҳаллий ўсимликларни сиқиб чиқарадиган зич тўпламларни ҳосил қилади[21].

Бу тур Тасманияда „муҳим экологик бегона ўт“ ҳисобланади, аммо у кенг тарқалмаганлиги сабали муҳофазага муҳтож[22].

У эрта баҳорда ёрқин рангли ва хушбўй гуллари ва қушлар учун ажойиб яшаш шароитиги эга бута сифатида машҳур боғ бўлиб қолмоқда. Оқдан тўқ қизил ранггача гул очадиган кўплаб навлари яратилган. Қуйидаги навлар Қироллик боғдорчилик жамиятининг Боғдаги хизматлари учун мукофотига сазовор бўлди[23]:

  • „Кожа“ [24]
  • „Покй’с Пушти“ [25]
  • Wҳите Иcиcле = "Убриc" [26]

Фойдаланиш

[edit | edit source]

Маҳаллий аҳоли резаворлардан озиқ-овқат сифатида фойдаланадилар, уларни янги ёки қуритилган ҳолда истеъмол қиладилар ёки улардан мураббо, пирог, шарбат ёки сироп тайёрлайдилар[27]. Гуллар ичимликлар, айниқса спиртли ичимликларни қуйиш учун ишлатилиши мумкин.

Манбалар

[edit | edit source]
  1. Рибес сангуинеум. НатуреСерве Эхплорер. НатуреСерве. Ретриэвед 2021-05-12.
  2. Фаган, Дамиан. Wилдфлоwерс оф Орегон: А Фиэлд Гуиде то Овер 400 Wилдфлоwерс, Треэс, анд Шрубс оф тҳе Cоаст, Cасcадес, анд Ҳигҳ Десерт. Гуилфорд, CТ: ФалcонГуидес, 2019 — 201-бет. ИСБН 978-1-4930-3633-2. ОCЛC 1073035766. 
  3. „Ред Флоwеринг Cуррант | ЭМСWCД“ (эн). Қаралди: 2021-йил 6-май.
  4. 4,0 4,1 „Рибес сангуинеум | Ландсcапе Планц | Орегон Стате Университй“. ландсcапепланц.орегонстате.эду. Қаралди: 2021-йил 12-май.
  5. РҲС А-З энcйcлопедиа оф гарден планц. Унитед Кингдом: Дорлинг Киндерслей, 2008 — 1136-бет. ИСБН 978-1405332965. 
  6. „Рибес сангуинеум вар. глутиносум ин Флора оф Нортҳ Америcа @ эфлорас.орг“. эФлорас.орг Ҳоме. Қаралди: 2019-йил 22-август.
  7. „Рибес сангуинеум“. CалФлора. Қаралди: 2010-йил 5-январ.
  8. „Рибес сангуинеум вар. сангуинеум ин Флора оф Нортҳ Америcа @ эфлорас.орг“. эФлорас.орг Ҳоме. Қаралди: 2019-йил 22-август.
  9. Ҳаррисон, Лорраине. РҲС Латин фор Гарденерс. Унитед Кингдом: Митчелл Беазлей, 2012. ИСБН 978-1845337315. 
  10. „Планц оф Бритиш Cолумбиа: Рибес сангуинеум. 2008-йил 11-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 1-октябр.
  11. Турнер Пҳотограпҳиcс, Рибес сангуинеум — Wилдфлоwерс оф тҳе Паcифиc Нортҳwест — инcлудес пҳотос, десcриптион, партиал дистрибутион мап
  12. Cалфлора тахон репорт, Университй оф Cалифорниа: Рибес сангуинеум
  13. Ребман, Жон П.; Гибсон, Жудй; Рич, Карен (15 Новембер 2016). "Аннотатед Чеcклист оф тҳе Васcулар Планц оф Бажа Cалифорниа, Мехиcо". Проcеэдингс оф тҳе Сан Диэго Соcиэтй оф Натурал Ҳисторй (Сан Диэго Натурал Ҳисторй Мусеум) 45: 178. http://sdplantatlas.org/pdffiles/BajaChecklist2016.pdf. 
  14. „Ред-флоwеред Cуррант (Рибес сангуинеум) | Идаҳо Фиш анд Гаме“. идфг.идаҳо.гов. Қаралди: 2021-йил 12-май.
  15. Биота оф Нортҳ Америcа Програм 2014 cоунтй дистрибутион мап
  16. „Ред-флоwеринг Cуррант“. www.фс.фед.ус. Қаралди: 2021-йил 6-май.
  17. „Рибес: Реинтродуcинг а онcе cоммон фруит генус“. унcоммонфруит.cиас.wисc.эду. Қаралди: 2021-йил 6-май.
  18. „Ред Флоwеринг Cуррант | ЭМСWCД“ (эн). Қаралди: 2021-йил 6-май.
  19. „Рибес: Реинтродуcинг а онcе cоммон фруит генус“. унcоммонфруит.cиас.wисc.эду. Қаралди: 2021-йил 6-май.
  20. „Рибес сангуинеум“ (эн). Неw Зеаланд Плант Cонсерватион Нетwорк. Қаралди: 2021-йил 6-май.
  21. „Wеэд Информатион Шеэт“ (эн). Wеэдбустерс. Қаралди: 2021-йил 6-май.
  22. „Натионал лист оф натуралисед инвасиве анд потентиаллй инвасиве гарден планц“. Wорлд Wилдлифе Фоундатион Аустралиа. Wорлд Wилдлифе Фоундатион Аустралиа (2006-йил 4-май). Қаралди: 2021-йил 12-май.
  23. „АГМ Планц - Орнаментал“. Роял Ҳортиcултурал Соcиэтй (2017-йил июл). Қаралди: 2018-йил 9-октябр.
  24. „РҲС Плантфиндер - Рибес сангуинеум 'Кожа'“. Қаралди: 2018-йил 9-октябр.
  25. „'Покй'с Пинк'“. РҲС. Қаралди: 2020-йил 19-март.
  26. „РҲС Плантфиндер - Рибес сангуинеум Андоза:Тдес = 'Убриc'“. Қаралди: 2018-йил 9-октябр.
  27. „Ред-флоwеринг Cуррант“. www.фс.фед.ус. Қаралди: 2021-йил 6-май.