Wikipedia:Bronvermelding
| Overzicht beheerpagina's |
|---|
| Pagina's met betrekking tot Wikipedia-richtlijnen en beleidsvoorstellen |
|
Zie ook Artikelen bewerken |
Bronvermelding is een manier om bronnen in het artikel te vermelden, ter onderbouwing van de aangedragen informatie. Bronvermelding kan bestaan uit verwijzingen naar relevante betrouwbare bronnen of een bibliografie, literatuurlijst of een ander overzicht van geraadpleegde bronnen. Lezers kunnen de inhoud van het artikel zo sneller verifiëren en bepalen of er geen sprake is van "origineel onderzoek".
Bronvermelding speelt in een aantal gevallen een belangrijke rol. Bij het gebruik van citaten is bronvermelding wettelijk verplicht. Bij het nagaan van beschuldigingen van plagiaat, smaad of laster kan bronvermelding uitkomst bieden over de herkomst van de informatie. Ook in een bewerkingsoorlog op Wikipedia kan het raadplegen van de bronnen uit een bronvermelding helpen bij het vinden van een oplossing voor het conflict.
De inhoud op Wikipedia dient ontleend te zijn aan bronnen die niet alleen betrouwbaar zijn en waaraan een zekere autoriteit toegekend wordt, maar die ook op het onderwerp betrekking hebben.
Basisregel
Wikipedia berust op vertrouwen. Het is daarom van groot belang eerlijk te zijn over de gebruikte bronnen. Dus:
Voeg alleen bronnen toe die u zelf heeft geraadpleegd. Wetenschappelijk verantwoord schrijven, maar verantwoord schrijven in het algemeen, vereist toepassing van het ANNA-principe: Alles nazien, niets aannemen.
Hoe kan bronvermelding plaatsvinden?
Onderaan een artikel zal vaak een kopje met "Referenties" staan met een lijst van geraadpleegde bronnen die inzichtelijk maakt waar de inhoud van een artikel aan is ontleend. Als dit kopje nog niet bestaat op een pagina, mag je dat - met inhoud - toevoegen. Ook kunnen bronnen in de tekst zelf worden toegevoegd, als voetnoot direct na de gedane bewering. De bron dient wel alle gegeven informatie te ondersteunen.
Er is geen consensus over de wijze waarop bronnen vermeld dienen te worden - simpelweg een kopje "Referenties" maken met een lijst eronder voldoet. Men kan dit ook doen middels een van de speciale sjablonen (zie Gebruik van sjablonen).
Vermijden
Controversiële beweringen
Wees voorzichtig met (controversiële) beweringen! Wikipedia is een encyclopedie, geen opinieforum. Beweringen horen in principe in een encyclopedie niet thuis. Wanneer een controversiële bewering echt relevant is, dient er altijd een bron bij geplaatst te worden.
Termen "bibliografie" of "literatuurlijst'"
Het gebruik van de termen "bibliografie" en "literatuurlijst" kan tot verwarring leiden. Het is aan te raden de geraadpleegde bronnen te vermelden onder een kopje "Bronnen" of "Referenties". In geval van een biografisch artikel kunnen de termen bibliografie en literatuurlijst gebruikt worden voor geschriften gemaakt door de persoon waar het artikel over gaan.
Voor geschriften over het onderwerp die niet specifiek zijn geraadpleegd voor het artikel kun je een kopje "Literatuur" of "Verder lezen" gebruiken.
Stijl van bronvermelding
Buiten Wikipedia bestaan allerlei stijlen van bronvermelding. In rapporten bestaat bronvermelding meestal uit de achternaam van de auteur(s), gevolgd door het jaartal en eventueel de pagina('s) waarnaar verwezen wordt. Deze bronvermelding staat in de lopende tekst. Er wordt daarbij onderscheid gemaakt tussen directe en indirecte verwijzing. Bij directe verwijzing wordt de naam van de auteur in de tekst genoemd, en wordt het jaartal van de publicatie tussen haakjes achter de naam gezet. Bij indirecte verwijzing wordt tussen haakjes de naam en het jaartal vermeld, aan het einde van de passage. Deze wijze van bronvermelding wordt gecombineerd met een alfabetische literatuurlijst aan het einde van het rapport, waarin de precieze gegevens van de bronnen zijn opgenomen.
Volgens gangbare regels worden de voornamen of initialen van de auteur letterlijk overgenomen van het titelblad van de publicatie, ook wanneer in andere publicaties andere varianten daarvan voorkomen.[1]
Alfabetische literatuurlijst
Er bestaan vele systemen voor bronvermelding met een alfabetische literatuurlijst. Voorbeelden zijn die van de Universiteit van Harvard en die van de American Psychological Association (APA). Beide zijn ontwikkeld voor Engelstalige publicaties.
Het systeem van Harvard wordt in het artikel Wikipedia:Bronvermelding in Harvardstijl uiteengezet. Dat artikel biedt ook een externe link naar uitgebreide informatie in het Engels. Het kan geen kwaad daar eens naar te kijken. Het blijkt dan dat het bij de bronvermelding in wetenschappelijke publicaties vooral gaat om het voorkomen van plagiaat. Bij de Wikipedia gaat het vooral om verifieerbaarheid. Wat een wetenschappelijke publicatie waardevol maakt — origineel onderzoek — is in de Wikipedia verboden. En wat wetenschappelijke publicaties van weinig waarde maakt — vrijwel alle informatie uit bestaande literatuur zonder eigen interpretatie — maakt een artikel in de Wikipedia uitmuntend.
Bronvermelding met een alfabetische literatuurlijst mag in de Nederlandstalige Wikipedia worden gebruikt, maar dat wordt weinig gedaan. In de Nederlandstalige Wikipedia is de toepassing van een genummerde literatuurlijst gebruikelijk. In een genummerde literatuurlijst staan de publicaties in de volgorde van de verwijzingen in de tekst. Deze verwijzingen hebben de vorm van een nummer, dat in klein superscript achter een passage staat. Deze wijze van bronvermelding is veel minder ingrijpend voor het uiterlijk van een tekst en is ook gemakkelijker in gebruik.
De techniek om een genummerde literatuurlijst te creëren wordt behandeld in het artikel Help:Referenties en voetnoten. Daarin wordt ook het samenvoegen van gelijke bronvermeldingen behandeld. Dat artikel gaat echter niet over de stijl van een genummerde literatuurlijst, dit is de regelmatige wijze waarop de precieze gegevens van de bronnen zijn genoteerd.
De Nederlandstalige Wikipedia heeft geen huisstijl voor een genummerde literatuurlijst. Het is echter gewenst om eenzelfde stijl voor eenzelfde artikel aan te houden. Een literatuurlijst met een consequent doorgevoerde stijl maakt een zeer verzorgde indruk en het aanhouden van een stijl bevordert ook dat de bronvermeldingen volledig zijn.
In 2007 werd door Ninane een stijl voor een genummerde literatuurlijst ontwikkeld, die gepresenteerd wordt op de persoonlijke pagina Gebruiker:Ninane/Noten. De stijl wordt sinds 2007 niet verder doorontwikkeld.
In 2013 is een reeks van vier stijlen voor een genummerde literatuurlijst ingebracht in de Wikipedia-naamruimte. Deze stijlen kunnen daardoor door iedereen worden aangepast aan nieuwe behoeften. Ook kan de reeks worden uitgebreid met varianten of geheel nieuwe ontwerpen. De eerste pagina van deze reeks is Wikipedia:Stijl 1 van bronvermeldingen. Deze stijl 1 is juist een doorontwikkeling van de stijl van Ninane.
Externe links in bronvermelding
Soms zijn links naar andere pagina's op het internet voldoende. Meer hierover is te vinden op Help:Gebruik van links en Wikipedia:Wanneer extern linken. Nadeel van externe links is dat ze vaak niet permanent zijn. Geef dus bij een externe link bij voorkeur de auteur aan, de titel en de datum waarop het artikel op het internet geplaatst is. Dan is deze informatie nog te traceren als die niet meer online te vinden is. Soms kan hiermee een nieuwe, werkende link gevonden worden. Zie ook: Wikipedia:Onbereikbare externe links.
Gebruik van sjablonen
Voor het vermelden van bronnen is een aantal sjablonen voorhanden, waaronder het sjabloon {{Appendix}}. Simpelweg een kopje "Referenties" mag ook. Er is vrij veel speelruimte voor eigen voorkeur.
Interne bronvermeldingen
Boek, bundel of tijdschrift
Hieronder volgt een voorbeeld van de syntaxis van een bronvermelding in Harvardstijl, waarin de eerste bron een boek is, de tweede een bijdrage aan een bundel en de derde een artikel in een (wetenschappelijk) tijdschrift:
{{Appendix|2=
* Achternaam, Voorletter(s) + tussenvoegsels (jaartal van uitgave) ''Boektitel''.
Plaats van uitgave: Uitgeversnaam.
* Achternaam1, Voorletter1(s) + tussenvoegsels1 & Achternaam2, Voorletter2(s) + tussenvoegsels2
(jaartal van uitgave) ''Boektitel''. Plaats: Uitgever.
* AchternaamAuteurBijdrage, VoorlettersAuteurBijdrage + tussenvoegsels (jaartal van
publicatie) 'Titel bijdrage', in: Voorletter(s)Redacteur + AchternaamRedacteur (red.), ''Bundeltitel''. Plaats: Uitgever, p. Beginpagina-Eindpagina.
* AchternaamAuteur, Voorletter(s) + tussenvoegsels (jaartal van publicatie) 'Titel
artikel', ''Tijdschrifttitel'', jrg. Jaargangnummer, nr. Afleveringsnummer, p. Beginpagina-
Eindpagina.
{{References}}
}}
Noot: Als de auteur niet bekend is kan het beste de naam van de publicerende instantie worden vermeld (bv. de Volkskrant of Centraal Bureau voor de Statistiek).
Hieronder een voorbeeld van het sjabloon met bronnen in dezelfde volgorde als in de uitleg van de syntaxis (boek, bijdrage, artikel):
| Bronnen: |
|
Externe links als bron
Wanneer externe links als bron voor een artikel zijn gebruikt, kunnen die eventueel óók in het bron-sjabloon worden opgenomen. Vermeld de naam van de website en denk daarbij ook aan de volgende zaken:
- Het aangeven van de auteur, de titel en de datum van publicatie van de webpagina (handig, voor mocht de pagina ooit niet meer goed online te vinden zijn).
- Eventueel aangeven van overname en licentie indien een tekst is overgenomen onder de juiste licentie.
Een uitgewerkt voorbeeld is:
{{Appendix|2=
* Menno Visser, [http://www.enzovoort.... Partyflock noodgedwongen commerciëler], nieuwsbericht
bij "3VOOR12" ([[VPRO]]), 1 april 2005.
{{References}}
}}
Volledig ingevuld ziet dit er na "wijzigingen publiceren" als volgt uit:
| Bronnen: |
|
Bron gevraagd
Bronvermelding in artikelen is wenselijk vanwege de verifieerbaarheid van de vermelde informatie. Als voor een bepaalde bewering die in twijfel worden getrokken een bron gewenst is, kan men het beste eerst zelf daarnaar op zoek gaan en die toevoegen. Lukt het niet zo'n bron te vinden, dan kan {{bron?}} achter de bewering geplaatst worden. Op die manier wordt de verifieerbaarheid en de neutraliteit beter gewaarborgd. Dit sjabloon is niet bedoeld om op iedere slak zout te leggen: indien het hele artikel over het algemeen genomen niet-neutraal lijkt of twijfelachtig is gelieve Sjabloon:NPOV of Sjabloon:Twijfel te gebruiken.
- De artikelen waaraan {{bron?}} is toegevoegd zijn te vinden in de verborgen categorie Wikipedia:Artikel mist referentie.
- Vermeld in de eerste parameter van het sjabloon (op de puntjes) een korte toelichting waarom het sjabloon {{bron?|...}} geplaatst is. Hierin mogen geen links of bepaalde tekens zoals '=' voorkomen (wat al blijkt bij 'Toon bewerking ter controle'). Deze toelichting wordt zichtbaar als de lezer diens muiscursor boven het sjabloon houdt. Eventueel kan een uitgebreidere toelichting op de overlegpagina worden gegeven.
Als het gaat om een artikel over een levend persoon, dient ten aanzien van de vermelde informatie extra voorzichtigheid in acht te worden genomen, zie Wikipedia:Biografieën van levende personen.
Waar, waarom, wanneer, wie...
Als in een tekst niet duidelijk is waar, waarom, wanneer of wie het betreft kan deze onduidelijkheid aanleiding geven om te twijfelen over de bewering. Dan kan men het beste eerst proberen zelf deze onduidelijkheid op te lossen door op zoek te gaan naar een bron en de betreffende zin(nen) te herschrijven. Als het niet lukt om een bron te vinden voor de twijfelachtige bewering, kan ook hier {{bron?}} achter de onduidelijke en twijfelachtige bewering geplaatst worden. Gebruik dan respectievelijk {{bron?|Waar?}}, {{bron?|Waarom?}} of {{bron?|Wie?}} met eventueel een extra aanvulling. Voor onduidelijke tijdsaanduidingen bestaat het sjabloon {{Wanneer?}}.
Online bronmateriaal veilig stellen
(Pagina's op) websites blijven niet tot in lengte van dagen beschikbaar. Daarom kan het handig/verstandig zijn om een online bron veilig te stellen voor latere naslag. Dit kan door het invoeren van de bewuste url op het Internet Archive, waarna deze te raadplegen is via de zogeheten Wayback Machine van die website. Hiervoor ga je als volgt te werk.
- Voer de url van de bronpagina in op https://web.archive.org/save/
- Plak hierin een zo kaal mogelijke url, zonder overbodige parameters zoals bijvoorbeeld die van een google-search-opdracht
- Na enige tijd verschijnt de link naar de archiefpagina, controleer deze door er op te klikken
- Bij een correcte weergave kan de link worden gebruikt voor de bronvermelding
In het sjabloon {{Citeer web}} kan de gearchiveerde url worden aangehaald naast de originele url. Deze fungeert dan als reservekopie. Voorbeeld (niet ingevulde velden weggelaten):
{{Citeer web
| werk = (naam van krant/organisatie/etc)
| url = https://www.provider.nl/pagina.html
| titel = (Titel van de pagina)
| bezochtdatum = (datum waarop pagina is geraadpleegd: dd maand jjjj)
| auteur = (naam auteur: Voornaam Achternaam)
| datum = (datum waarop pagina is gepubliceerd: dd maand jjjj)
| archiefurl = https://web.archive.org/web/202108050123456/https://www.provider.nl/pagina.html
| archiefdatum = (datum waarop je die pagina hebt gearchiveerd: dd maand jjjj)
| dodeurl = (leeg laten)
}}
Opname in dit sjabloon zorgt ervoor dat de gearchiveerde pagina wordt getoond wanneer de originele pagina niet kan worden gevonden.
Zie ook
Over keuze en gebruik van bronnen:
Over vermelding van bronnen: