Wereldtentoonstelling

internationale exposities die sinds 1851 in verschillende landen gehouden zijn

Wereldtentoonstellingen zijn grote internationale exposities die sinds 1851 in verschillende landen gehouden zijn en waar de deelnemende landen een beeld kunnen geven van hun economische, sociale, culturele en technische ontwikkeling. Vaak resteert er een gebouw of kunstwerk van een wereldtentoonstelling, zoals de Eiffeltoren in Parijs of het Atomium in Brussel.

Wereldtentoonstelling
Expo
De Eiffeltoren, gebouwd voor de wereldtentoonstelling van 1889
De Eiffeltoren, gebouwd voor de wereldtentoonstelling van 1889
Organisator Bureau International des Expositions
Deelnemers Landen en organisaties
Eerste editie 1851 in Londen

Inleiding

bewerken

De wereldtentoonstellingen zijn ontstaan uit de nationale exposities die in verschillende landen sinds 1756 werden gehouden. Deze nationale exposities belichtten vooral het eigen (koloniale)rijk, terwijl een wereldtentoonstelling een weerspiegeling zou moeten zijn van de universele mensheid in de betreffende tijdsperiode. De wereldtentoonstelling (ook wel Expo genoemd) is een typisch product van het optimisme dat midden 19e eeuw gold ten aanzien van de vooruitgang in de wereld. Belangrijke vindingen zoals de eerste telefoon, auto en platenspeler werden allemaal op een wereldtentoonstelling aan de wereld gepresenteerd. De tentoonstellingen hadden in de eerste plaats ten doel het bevorderen van de internationale handelsbetrekkingen en het propageren van de eigen technische vooruitgang; de invloed die ervan is uitgegaan, is echter vaak het grootst geweest op het culturele vlak (beeldende kunst, architectuur).

Geschiedenis

bewerken

Ontwikkeling

bewerken

Het idee van een wereldtentoonstelling stamt uit Frankrijk, maar Engeland (dat in de negentiende eeuw onbetwist de koploper was op het gebied van industriële ontwikkeling) organiseerde in 1851 de eerste in Londen. Met de steun van Engelse zakenlieden werd in 1851 de eerste wereldtentoonstelling georganiseerd in het Hyde Park te Londen. De wereldtentoonstelling werd gehuisvest in het speciaal hiervoor ontworpen Crystal Palace. Het succes overtrof alle verwachtingen. In totaal kwamen in 1851 6.000.000 mensen kijken naar producten die daar door 17.000 deelnemers –afkomstig uit de hele wereld– bij elkaar gebracht waren. Na dit enorme succes volgden al snel andere plaatsen die ook een internationale tentoonstelling organiseerden. De wereldtentoonstelling groeide uit tot een groots evenement waar ieder land zijn trots kon presenteren. Tijdens de eeuwwisseling eiste naast de technische vondsten en ontdekkingen ook de moderne kunst een plaats op. Zo konden de bezoekers bijvoorbeeld de meesterwerken van Renoir en Monet bewonderen.

Reglementering

bewerken

Het succesverhaal van de wereldtentoonstelling leidde ook tot een toename van de frequentie. In de jaren 60 van de negentiende eeuw werden er al meer dan tien georganiseerd en in het laatste decennium van de negentiende eeuw zijn er meer dan 35 georganiseerd. De eerste twee decennia van de twintigste eeuw waren, ondanks de Eerste Wereldoorlog, ieder goed voor ongeveer 30 tentoonstellingen. Deze frequentie had tot gevolg dat er meerdere per jaar en soms zelfs meerdere tegelijk plaatsvonden. Om deze "wildgroei" te beteugelen werd in 1928 het Bureau International des Expositions (BIE) opgericht om toezicht te houden op de inhoud en de frequentie van de tentoonstellingen. Het BIE heeft de tentoonstellingen ruwweg (voor details zie BIE) ingedeeld in universele tentoonstellingen en gespecialiseerde tentoonstellingen. Het BIE-verdrag trad in 1931 in werking en het BIE heeft uiteindelijk 21 van de tentoonstellingen uit de periode 1851-1931 alsnog als universele tentoonstelling erkend. De op dat moment in opbouw zijnde tentoonstelling in Chicago (1933) kreeg eveneens een erkenning. Hoewel een aantal van de tentoonstellingen uit de periode 1851-1931, bijvoorbeeld de sporttentoonstelling van 1896 in Innsbruck en de grote tentoonstelling van 1925 in Parijs, als gespecialiseerde tentoonstelling zouden kunnen worden aangemerkt, is er niet één met terugwerkende kracht als zodanig geclassificeerd. Stockholm had derhalve in 1936 de primeur van de gespecialiseerde tentoonstellingen, met de eerste internationale luchtvaarttentoonstelling.

Interbellum

bewerken

In het interbellum zijn er nog ongeveer zestien "wereldtentoonstellingen" georganiseerd. Hieronder zijn slechts vijf universele en drie gespecialiseerde officiële wereldtentoonstellingen. Onder de niet-erkende tentoonstellingen bevinden zich de grote interieur- en architectuurtentoonstelling van 1925 in Parijs en de twee wereldtentoonstellingen van 1930 in Antwerpen en Luik. Evenmin erkend werden de tentoonstellingen in Rio de Janeiro, Wembley en Philadelphia die hoofdzakelijk op het eigen land gericht waren. De laatste voor de Tweede Wereldoorlog werd gehouden in New York, de voor 1942 geplande E42 in Rome ging niet door.

1945-1980

bewerken

Na de Tweede Wereldoorlog werd de draad weer opgepakt in 1949 met de universele tentoonstelling in Haïti ter gelegenheid van het 200-jarig bestaan van Port au Prince. In 1958 werd de Expo 58 in Brussel gehouden, dit was na de Tweede Wereldoorlog de eerste Expo van de eerste categorie. In 1960 werd de categorie Tuinbouwtentoonstelling toegevoegd zodat ook de AIPH A1-tentoonstellingen (zoals de Floriade) door het BIE worden erkend. In deze periode zijn 5 universele (de laatste in 1970), 17 gespecialiseerde (de laatste in 1975) en 8 tuinbouwtentoonstellingen georganiseerd. Het aantal "meelopers" is in deze periode fors teruggedrongen. Bekendste meeloper uit deze tijd is de Wereldtentoonstelling van 1964 in New York, die werd georganiseerd ondanks dat Seattle de officiële BIE-toewijzing had gewonnen.

Reorganisatie

bewerken

In 1972 is het BIE-verdrag gewijzigd, deze wijzigingen zijn in 1980 van kracht geworden. Tijdens het ratificatieproces heeft Sevilla zich in 1976 kandidaat gesteld voor de organisatie van een universele tentoonstelling, de toewijzing volgde pas in 1983, de tentoonstelling zelf in 1992. Vanaf 1981 werden er weer gespecialiseerde tentoonstellingen georganiseerd. In 1988 volgde een nieuwe verdragswijziging die in 1996 van kracht werd. De belangrijkste maatregel was de bepaling dat de universele tentoonstellingen plaatsvinden in een jaar dat op een nul of een vijf eindigt en de gespecialiseerde en tuinbouwtentoonstellingen in de andere jaren. De start van deze vijfjaarlijkse cyclus had de EXPO 95 in Boedapest en Wenen moeten zijn, maar deze is door een financieel conflict tussen Hongarije en Oostenrijk afgelast. De Expo 2000 is op 14 juni 1990 aan Hannover toegewezen, anticiperend op de nieuwe verdragsbepalingen, vijf jaar na de EXPO 95.

21e eeuw

bewerken

De plannen voor de EXPO 2005 zijn gemaakt toen de bepalingen van het tweede BIE-verdrag van kracht waren. De tentoonstelling is weliswaar toegewezen toen het huidige verdrag al van kracht was, maar is – gezien de opzet – toch als wereldtentoonstelling gekwalificeerd. De EXPO 2008 (Zaragoza) was de eerste gespecialiseerde en de EXPO 2010 (Shanghai) de eerste universele tentoonstelling die conform de bepalingen van het huidige BIE-verdrag zijn georganiseerd. De universele tentoonstellingen vinden nu om de vijf jaar plaats en de gespecialiseerde- en tuinbouw-tentoonstellingen in de jaren ertussenin. Hoewel de triënnale als aparte categorie in het huidige verdrag is opgenomen, is er na het van kracht worden in 1996 voor het eerst weer een triënnale georganiseerd in 2016.

Bekende wereldtentoonstellingen

bewerken
Jaar Plaats Land Opmerkingen
1851 Londen   Verenigd Koninkrijk Eerste tentoonstelling.
1878 Parijs   Frankrijk Elektrische straatverlichting.
1879 Berlijn   Duitsland Elektrische locomotief.
1889 Parijs   Frankrijk Eiffeltoren.
1893 Chicago   Verenigde Staten Eerste reuzenrad.
1939 New York   Verenigde Staten New York World's Fair (1939), Streamline Design.
1958 Brussel   België Expo 58, Atomium.
1967 Montreal   Canada Meer dan 50 miljoen bezoekers.
2010 Shanghai   China Met meer dan 70 miljoen bezoekers de drukst bezochte wereldtentoonstelling ooit.

Overzicht van wereldtentoonstellingen

bewerken

De officiële wereldtentoonstellingen hebben een BIE-classificatie, de meelopers niet.

Jaar Plaats Land Evenement BIE-classificatie Foto
1851 Londen   Verenigd Koninkrijk Great Exhibition Universeel (1)  
1853 New York   Verenigde Staten Wereldtentoonstelling van 1853 Geen
1853 Dublin   Verenigd Koninkrijk Great Industrial Exhibition Geen
1855 Parijs   Frankrijk Wereldtentoonstelling van 1855 Universeel (2)  
1862 Londen   Verenigd Koninkrijk Wereldtentoonstelling van 1862 Universeel (3)  
1867 Parijs   Frankrijk Wereldtentoonstelling van 1867 Universeel (4)  
1873 Wenen Oostenrijk-Hongarije Wereldtentoonstelling van 1873 Universeel (5)  
1874 Dublin   Verenigd Koninkrijk Wereldtentoonstelling van 1874 Geen
1876 Philadelphia   Verenigde Staten Wereldtentoonstelling van 1876 Universeel (6)  
1878 Parijs   Frankrijk Wereldtentoonstelling van 1878 Universeel (7)  
1879 Berlijn   Duitsland Wereldtentoonstelling van 1879 in Berlijn Geen  
1879 Sydney   New South Wales Wereldtentoonstelling van 1879 in Sydney Geen  
1880-1881 Melbourne   Victoria Wereldtentoonstelling van 1880 Universeel (8)  
1883 Amsterdam   Nederland Internationale Koloniale en Uitvoerhandel Tentoonstelling (Amsterdam) Geen  
1884 New Orleans   Verenigde Staten Wereldtentoonstelling van 1884 Geen
1885 Antwerpen   België Wereldtentoonstelling van 1885 Geen
1886 Londen   Verenigd Koninkrijk Wereldtentoonstelling van 1886 Geen
1887 Amsterdam   Nederland Wereldtentoonstelling van 1887 Geen
1888 Brussel   België Wereldtentoonstelling van 1888 (Brussel) Geen
1888 Glasgow   Verenigd Koninkrijk International Exhibition of Science, Art and Industry Geen
1888 Melbourne   Victoria Melbourne Centennial Exhibition Geen
1888 Barcelona   Spanje Exposición Universal de Barcelona (1888) Universeel (9)  
1889 Parijs   Frankrijk Eiffeltoren, Wereldtentoonstelling van 1889 Universeel (10)  
1893 Chicago   Verenigde Staten Wereldtentoonstelling van 1893 Universeel (11)  
1894 Antwerpen   België Wereldtentoonstelling van 1894 (Antwerpen) Geen
1894 San Francisco   Verenigde Staten California Midwinter International Exposition Geen
1895 Amsterdam   Nederland Wereldtentoonstelling voor het Hotel- en Reiswezen Geen
1895 Atlanta   Verenigde Staten Cotton States and International Exposition Geen
1896 Berlijn   Duitsland Wereldtentoonstelling van 1896 in Berlijn Geen
1897 Brussel   België Wereldtentoonstelling van 1897 Universeel (12)  
1900 Parijs   Frankrijk Wereldtentoonstelling van 1900 Universeel (13)  
1901 Buffalo   Verenigde Staten Pan-Amerikaanse tentoonstelling Geen
1901 Glasgow   Verenigd Koninkrijk Wereldtentoonstelling van 1901  
1904 Saint Louis   Verenigde Staten Wereldtentoonstelling van 1904 Universeel (14)  
1905 Luik   België Wereldtentoonstelling van 1905 Universeel (15)  
1906 Milaan   Italië Wereldtentoonstelling van 1906 Universeel (16)  
1907 Dublin   Verenigd Koninkrijk Irish International Exhibition Geen  
1907 Hampton Roads   Verenigde Staten Jamestown Exposition Geen
1909 Seattle   Verenigde Staten Alaska–Yukon–Pacific Exposition Geen
1910 Brussel   België Wereldtentoonstelling van 1910 Universeel (17)  
1911 Turijn   Italië Wereldtentoonstelling van 1911 Universeel (18)  
1913 Gent   België Wereldtentoonstelling van 1913 Universeel (19)  
1914 Lyon   Frankrijk Wereldtentoonstelling van 1914 Geen
1914 Semarang   Nederlands-Indië Koloniale tentoonstelling (Semarang) Geen
1915 San Francisco   Verenigde Staten Panama-Pacific International Exposition Universeel (20)  
1915-1917 San Diego   Verenigde Staten Panama-California Exposition Geen
1922 Rio de Janeiro   Brazilië Wereldtentoonstelling van 1922 Geen
1924 Wembley   Verenigd Koninkrijk Wereldtentoonstelling van 1924 Geen
1925 Parijs   Frankrijk Wereldtentoonstelling van 1925 Geen  
1926 Philadelphia   Verenigde Staten Wereldtentoonstelling van 1926 Geen
1929-1930 Barcelona
en Sevilla
  Spanje Wereldtentoonstelling van 1929 Universeel (21)  
1930 Antwerpen   België Wereldtentoonstelling van 1930 Geen
1930 Luik   België Wereldtentoonstelling van 1930 Geen
1931 Parijs   Frankrijk Koloniale tentoonstelling van 1931 Geen  
1933 Chicago   Verenigde Staten Wereldtentoonstelling van 1933 Universeel (22)
1935 Brussel   België Wereldtentoonstelling van 1935 Universeel (23)
1936 Stockholm   Zweden Internationella Luftfartsutställningen i Stockholm Gespecialiseerd
Luchtvaart
 
1937 Parijs   Frankrijk Wereldtentoonstelling van 1937 Universeel (24)
1938 Helsinki   Finland SILI II Ilmailunättely 1938 Gespecialiseerd
Luchtvaart

 

1939 New York   Verenigde Staten Wereldtentoonstelling van 1939 Universeel (25)  
1939 San Francisco   Verenigde Staten Golden Gate International Exposition Geen
1939 Luik   België Exposition internationale de la technique de l'eau de 1939 Gespecialiseerd
Waterbouw
 
1947 Parijs   Frankrijk Urbanisme 47 Gespecialiseerd
Architectuur
 
1949 Port-au-Prince   Haïti Wereldtentoonstelling van 1949 Universeel (26)
1949 Lyon   Frankrijk Habitation Rurale Gespecialiseerd
1949 Stockholm   Zweden Universal Sport Exhibition Gespecialiseerd
Sport
1951 Rijsel   Frankrijk Exposition internationale des textiles Gespecialiseerd
1953 Jeruzalem   Israël Overwinning op de woestijn Gespecialiseerd
Watermanagement
1953 Rome   Italië Esposizione Internazionale dell'Argricoltura Gespecialiseerd
Landbouw
1954 Napels   Italië Mostra d'Oltremare Gespecialiseerd
Scheepvaart
1955 Turijn   Italië Esposizione Internazionale dello Sport Gespecialiseerd
Sport
1955 Helsingborg   Zweden Helsingborgutställningen 1955 Gespecialiseerd
Architectuur
 
1956 Beit Dagan   Israël Citruscultuur Gespecialiseerd
Landbouw
1957 Berlijn   Duitsland Interbau 57 Gespecialiseerd
Architectuur
 
1958 Brussel   België Expo 58, Atomium Universeel (27)
1960 Rotterdam   Nederland Floriade 1960 Tuinbouw
1961 Turijn   Italië Italia 61 Gespecialiseerd
Arbeid
 
1962 Seattle   Verenigde Staten Wereldtentoonstelling van 1962 Universeel (28)  
1963 Hamburg   Duitsland Internationale Gartenbauausstellung 63 Tuinbouw  
1964 Wenen   Oostenrijk Wiener Internationale Gartenschau 64 Tuinbouw  
1964 New York   Verenigde Staten Wereldtentoonstelling van 1964 Geen  
1965 München   Bondsrepubliek Duitsland Internationale Verkehrsausstellung 65 Gespecialiseerd
Verkeer
 
1967 Montreal   Canada Expo 67 Universeel (29)  
1968 San Antonio   Verenigde Staten HemisFair 68 Gespecialiseerd
Migratie
1969 Parijs   Frankrijk Parc Floral de Paris Tuinbouw
1970 Osaka   Japan Wereldtentoonstelling van 1970 Universeel (30)  
1971 Boedapest   Hongarije Expo 71 Gespecialiseerd
Jacht
1972 Amsterdam   Nederland Floriade 1972 Tuinbouw
1973 Hamburg   Duitsland Internationale Gartenbauausstellung 73 Tuinbouw
1974 Wenen   Oostenrijk Wiener Internationale Gartenschau 74 Tuinbouw
1974 Spokane   Verenigde Staten Wereldtentoonstelling van 1974 Gespecialiseerd
Milieu
 
1975 Okinawa   Japan Wereldtentoonstelling van 1975 Gespecialiseerd
Milieu
 
1980 Montréal   Canada Floralies Internationales de Montréal Tuinbouw  
1981 Plovdiv   Bulgarije Expo 81 Gespecialiseerd
Jacht en visserij
1982 Knoxville   Verenigde Staten Wereldtentoonstelling van 1982 Gespecialiseerd
Energie
 
1982 Amsterdam   Nederland Floriade 1982 Tuinbouw
1983 München   Duitsland Internationale Gartenbauausstellung 1983 Tuinbouw
1984 Liverpool   Verenigd Koninkrijk International Garden Festival Tuinbouw
1984 New Orleans   Verenigde Staten Wereldtentoonstelling van 1984 Gespecialiseerd
Watermanagement
1985 Plovdiv   Bulgarije Expo 85 Gespecialiseerd
Jonge uitvinders
1985 Tsukuba   Japan Wereldtentoonstelling van 1985 Gespecialiseerd
Wetenschap
 
1986 Vancouver   Canada Expo 86 Gespecialiseerd
Verkeer
 
1988 Brisbane   Australië Wereldtentoonstelling van 1988 Gespecialiseerd
Recreatie
 
1990 Osaka   Japan Expo '90 Tuinbouw
1991 Plovdiv   Bulgarije Expo 91 Gespecialiseerd
Jeugd voor wereldvrede
1992 Sevilla   Spanje Expo '92 Universeel (31)  
1992 Genua   Italië Colombo '92 Gespecialiseerd
Scheepvaart
 
1992 Zoetermeer   Nederland Floriade 1992 Tuinbouw
1993 Daejeon   Zuid-Korea Expo '93 Gespecialiseerd
Ontwikkeling
1993 Stuttgart   Duitsland Internationale Gartenbauausstellung 1993 Tuinbouw
1998 Lissabon   Portugal Expo '98 Gespecialiseerd
Oceanen
 
1999 Kunming   China 1999 World Horticultural Exposition Tuinbouw
2000 Hannover   Duitsland Expo 2000 Universeel (32)  
2002 Haarlemmermeer   Nederland Floriade 2002 Tuinbouw
2003 Rostock   Duitsland Internationale Gartenbauausstellung 2003 Tuinbouw
2005 Aichi   Japan Expo 2005 Universeel /
Gespecialiseerd[1]
Wijsheid van de natuur
 
2006/7 Chiang Mai   Thailand Royal Flora Ratchaphruek Tuinbouw
2008 Zaragoza   Spanje Expo 2008 Gespecialiseerd
Watermanagement
 
2010 Shanghai   China Expo 2010 Universeel (33)  
2012 Yeosu   Zuid-Korea Expo 2012 Gespecialiseerd
Oceanen
2012 Venlo   Nederland Floriade 2012 Tuinbouw
2015 Milaan   Italië Expo 2015 Universeel (34)
2016 Antalya   Turkije Expo Antalya Tuinbouw
2017 Nur-Sultan   Kazachstan Expo 2017 Gespecialiseerd
Energie
2017 Berlijn   Duitsland Internationale Gartenausstellung 2017 Geen
2019 Beijing   China 2019 World Horticultural Exposition Tuinbouw
2020 Dubai   Verenigde Arabische Emiraten Expo 2020 Universeel (35)
2022 Almere   Nederland Floriade 2022 Tuinbouw
2023 Doha   Qatar 2023 World Horticultural Exposition Tuinbouw
2025 Osaka   Japan Expo 2025 Universeel (36)
2027 Yokohama   Japan 2027 World Horticultural Exposition Tuinbouw
2027 Belgrado   Servië Expo 2027 Gespecialiseerd
Spelen voor de mensheid, sport en muziek voor iedereen
2030 Riyad   Saoedi-Arabië Expo 2030 Universeel (37)

Afgelast

bewerken

De geplande wereldtentoonstelling van Rome in 1942 heeft nooit plaatsgevonden wegens de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de voorbereidingen was er echter al een groot gebied van de stad voor ontgonnen, daar ontstond na de oorlog de wijk Esposizione Universale di Roma (kortweg EUR).

bewerken
Zie de categorie World's Fairs van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.