Ram (element chimich)

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Aspèt natüràl del ram

El ram l'è 'n elemènt chìmich enserìt endèla tàola periòdica dei elemèncc col sìmbol Cu (de la paròla latìna Cuprum" che la indicàa el ram che vignìa de l'ìzola de Cipro). El g'ha nömer atòmich 29, che völ dì che 'l nùcleo de 'n àtom de ram el g'ha vintinöf prutù.

El ram l'è 'n metàl che g'ha 'n culùr che tìra al ròza o al rós. El g'ha 'na cunducibiltà elètrica alta fés, süperàda apéna de chèpla de l'arzènt; el patés mìa tat la curuziù (per vìa de 'na pàtina che se fùrma sö la sò superfìce, prìma de culùr maròn scür e dòpo vérda o vérda-celèsta). L'è mìa magnétich e 'l favorés mìa la difuziù de batéri sö la sò superfìce. El g'ha du izòtopi stàbii: ⁶³Cu e ⁶⁵Cu: töcc i óter i è mìa stàbii e 'n grant radioatìf.

Mes•ciàt al stagn el fùrma 'na léga ciamàda bróns che l'è 'n materiàl metàlich che g'ha ìt 'na grant emportànsa endèla stória de l'evulusiù tecnològica de l'òm, zamò ai albùr de la stória: artefàcc de ram e bróns i è stacc troàcc en siti archeològich de cità sumére del 3000 prìma del Signùr e piö o méno contemporànee del Egìto. Endel muzèo statàl de Berlìno gh'è conservàt el prim tübo de ram cunusìt, che l'è stat ddatàt entùren a 2750 agn prìma del Signur.

L'üzo del bróns, el s'ìa difundìt isé tat endèla stória che 'l g'ha dat el nòm a töt en stàde de levulusiù de la civiltà de l'òm: l'età del bróns. El perìot de tranzisiù 'ntra el perìot prìma (neolìtich) e l'età del bróns l'è ciamàt calcolìtich e l'è caraterizàt de la prezènsa ensèma de atrès en préda e atrès en ram.

?ntra i tacc compòscc che 'l ram el pöl furmà, giü dei piö cunusìcc l'è el solfat de rame, ciamàt apò "sùlfer" o "ram" che vé dopràt come fungicìda endèla cultiasiù de la ìcc.