Иштуан Қоңыр Мандоки

Иштуан Қоңыр Мандоки (мажар тілінде Mándoky Kongur István; 10 ақпан 1944 жыл, Карцаг қаласы, Мажарстан – 22 тамыз 1992 жыл, Макачқала, Дағыстан, Алматыда жерленген) – түркітанушы ғалым, филология ғылымдарының докторы, профессор.

Өмірбаяны

Иштуан Мандоки 1944 жылы Мажарстанның Карцаг қаласында дүниеге келген. Кейін өз әулетінің түпкі тегі - Қоңыр атын қосып алған.

Бала кезінде қазақ тілін кеңестік қазақ-солдатынан үйренген. Карцаг ауыл шаруашылығы техникумында оқыған. 1968 жылы Өтвөш Лорандатындағы мемлекеттік университетін (Будашепт) бітірген. Иштуан осы университетінің түркітану кафедрасында, Сечени ғылым кітапханасында, Мажарстан Ғалымдар Академиясы алтаистика зерттеулер тобында қызмет істеді.

165 жылы жергілікті татарлардың тілі мен этнографиясын зерттеу үшін Болғария мен Румыния жеріне экспедицияға аттанды. 1970 жылы "Добружан татарларының тілдік зерттеулері" атты кандидаттық диссертация қорғап шықты.

1974 жылы Моңғолияға сапар шегіп, әртүрлі фольклорлық және этнографиялық деректерді жазып алды. 1976 жылы Алматыға келіп, 1980 жылы Башқұртстан мен Татарстанға барды. 1981 жылы "Мажарстандағы құман тілінің ескерткіштері" атты докторлық диссертациясын қорғап, филология ғылымдарының докторы атанды.

Ғылым-зерттеу сапарын Анадолы, Еділ бойы, Қазақстан мен Орта Азия, Моңғолияға дейін жалғастырған. Иштуан еңбектерінің негізгі нысанасы – мажарлардың және құмандардың көне тарихы, түркі-мадияр байланыстарын зерттеу. Ол өз зерттеулері арқылы мадияр тіліндегі түркі текті көптеген сөздердің (бертө, бүту, дионик, каптань, козма, тилт, цөткен-сүттіген, монар-мұнар, ньөкер, бузоган және т.б.) түп төркінін тапты. Көп жылдық зерттеу жұмыстарының нәтижесінде 1981 жылы “Мажарстандағы құман тілінің ескерткіштері” атты еңбегі жарық көрді.

Сіңген еңбегі

Иштуан түркі халықтарының әдебиет, фольклор, поэзия үлгілерін мажар тіліне аударуға ат салысты.

Б.Момышұлының “Ұшқан ұя” әңгімесін мажар тіліне аударған.

Мажар тіліндегі әлем әдебиеті энциклопедиясына 40-қа жуық түркі халықтарының қаламгерлері туралы түрлі мақала жариялады.

Түркі халықтары мәдениеті туралы жан-жақты зерттеу еңбектері үшін оған Мажарстан Ғалымдар Академиясының Постумус сыйлығы берілді (1993).

Қазақстан

Алматы қаласында Иштуан Мандоки Қоңыр аты бір көшеге берілген.

Сілтемелер

«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том

• Дәуіт Шомфай Қара, мажар ғалымы: Жиырма шақты тілде сөйлейтінім рас