ვენესუელა: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
გადარჩენა 1 წყაროების და მონიშვნა 0 მკვდრად.) #IABot (v2.0.9.2 |
|||
| (არ არის ნაჩვენები 43 მომხმარებელთა 24 შუალედ ვერსიებში) | |||
| ხაზი 4: | ხაზი 4: | ||
|საერთო_სახელი = ვენესუელა |
|საერთო_სახელი = ვენესუელა |
||
|დროშა = Flag of Venezuela (state).svg |
|დროშა = Flag of Venezuela (state).svg |
||
|გერბი = |
|გერბი = Coat_of_arms_of_Venezuela.svg |
||
|რუკა = |
|რუკა = VEN orthographic.svg |
||
|ჰიმნი = Gloria al Bravo Pueblo |
|ჰიმნი = Gloria al Bravo Pueblo |
||
|დევიზი = Dios y Federación |
|დევიზი = Dios y Federación |
||
|ოფიციალური_ენები = [[ესპანური ენა|ესპანური]] |
|ოფიციალური_ენები = [[ესპანური ენა|ესპანური]] |
||
|დედაქალაქი=[[კარაკასი]] |
|დედაქალაქი = [[კარაკასი]] |
||
|latd=10 |
|latd=10 |
||
|latm=30 |
|latm=30 |
||
| ხაზი 17: | ხაზი 17: | ||
|longEW=W |
|longEW=W |
||
|უდიდესი_ქალაქი = [[კარაკასი]] |
|უდიდესი_ქალაქი = [[კარაკასი]] |
||
|მთავრობის_ტიპი =[[საპრეზიდენტო რესპუბლიკა]] |
|მთავრობის_ტიპი = [[საპრეზიდენტო რესპუბლიკა]] |
||
|ლიდერის_ტიპი_1 =[[ვენესუელის პრეზიდენტი| |
|ლიდერის_ტიპი_1 = [[ვენესუელის პრეზიდენტი|პრეზიდენტის მოვალეობის შემსრულებელი]] |
||
|ლიდერის_სახელი_1 = [[ |
|ლიდერის_სახელი_1 = [[ნიკოლას მადურო]] |
||
|ლიდერის_ტიპი_2 = |
|ლიდერის_ტიპი_2 = |
||
|ლიდერის_სახელი_2 = |
|ლიდერის_სახელი_2 = |
||
|ლიდერის_ტიპი_3 = |
|ლიდერის_ტიპი_3 = |
||
|ლიდერის_სახელი_3 = |
|ლიდერის_სახელი_3 = |
||
|რანგი_ფართობით = 33-ე |
|რანგი_ფართობით = 33-ე |
||
|ფართობი =916 |
|ფართობი = 916 445 |
||
|წყალი_% =0.32 |
|წყალი_% = 0.32 |
||
|სავარაუდო_მოსახლეობა =29 |
|სავარაუდო_მოსახლეობა = 29 105 632 |
||
|სავარაუდო_მოსახლეობა_რანგი = მე-40 |
|სავარაუდო_მოსახლეობა_რანგი = მე-40 |
||
|მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 2010 |
|მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 2010 |
||
|მოსახლეობის_ცენზი = 23 |
|მოსახლეობის_ცენზი = 23 054 210 |
||
|მოსახლეობის_ცენზი_წელს = 2001 |
|მოსახლეობის_ცენზი_წელს = 2001 |
||
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 30 |
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 30,2 |
||
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 173-ე |
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 173-ე |
||
|მშპ_ppp_წელი = 2010 |
|მშპ_ppp_წელი = 2010 |
||
|მშპ_ppp = $346.973 მილიარდი<ref name=imf2>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=76&pr.y=7&sy=2007&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=299&s=NGDP_RPCH,NGDPD,NGDPDPC,PPPGDP,PPPPC&grp=0&a= |title=Venezuela|publisher=International Monetary Fund|accessdate=10 October 2010}}</ref> |
|მშპ_ppp = $346.973 მილიარდი<ref name=imf2>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=76&pr.y=7&sy=2007&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=299&s=NGDP_RPCH,NGDPD,NGDPDPC,PPPGDP,PPPPC&grp=0&a= |title=Venezuela|publisher=International Monetary Fund|accessdate=10 October 2010}}</ref> |
||
|მშპ_ppp_რანგი = 30-ე |
|მშპ_ppp_რანგი = 30-ე |
||
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე =$11 |
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე = $11 889<ref name=imf2/> |
||
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე_რანგი = 63-ე |
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე_რანგი = 63-ე |
||
|აგი = 0.792 |
|აგი = 0.792 |
||
|აგი_ტენდენცია= {{კლება}}0.696<ref name="HDI">{{cite web| |
|აგი_ტენდენცია = {{კლება}}0.696<ref name="HDI">{{cite web|format=PDF|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1.pdf|title=Human Development Report 2010|year=2010|publisher=United Nations|accessdate=5 November 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101121150504/http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1.pdf|archivedate=21 ნოემბერი 2010}}</ref> |
||
|აგი_კატეგორია = <span style="color:#090;">მაღალი</span> |
|აგი_კატეგორია = <span style="color:#090;">მაღალი</span> |
||
|აგი_რანგი =75-ე |
|აგი_რანგი = 75-ე |
||
|აგი_წელი =2010 |
|აგი_წელი = 2010 |
||
|ვალუტა= [[ვენესუელის ბოლივარი]] |
|ვალუტა = [[ვენესუელის ბოლივარი]] |
||
|ვალუტის_კოდი =VEF |
|ვალუტის_კოდი = VEF |
||
|ქვეყნის_კოდი =VEN |
|ქვეყნის_კოდი = VEN |
||
|დროის_სარტყელი = |
|დროის_სარტყელი = [[UTC-04:00]] |
||
|ზაფხულის_დრო = |
|ზაფხულის_დრო = |
||
|cctld = [[.ve]] |
|cctld = [[.ve]] |
||
|სატელეფონო_კოდი =58 |
|სატელეფონო_კოდი = 58 |
||
|სატელეფონო_კოდი_მითითება = |
|სატელეფონო_კოდი_მითითება = |
||
|სქოლიო= |
|სქოლიო = |
||
}} |
}} |
||
'''ვენესუელა''', ოფიციალურად — '''ვენესუელის ბოლივარული რესპუბლიკა''' ({{lang-es|''República Bolivariana de |
'''ვენესუელა''', ოფიციალურად — '''ვენესუელის ბოლივარული რესპუბლიკა''' ({{lang-es|''República Bolivariana de Venezuela''}}) — [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთი ამერიკის]] ჩრდილოეთ სანაპიროზე მდებარე [[ტროპიკები|ტროპიკული]] ქვეყანა. დასავლეთით ესაზღვრება [[კოლუმბია]], აღმოსავლეთით — [[გაიანა]] და სამხრეთით — [[ბრაზილია]]. მისი ჩრდილოეთი სანაპირო ხაზის სიგრძე დაახლოებით 2 800 კილომეტრია და მოიცავს მრავალ კუნძულს [[კარიბის ზღვა]]ში, ხოლო ჩრდილო-აღმოსავლეთით ესაზღვრება [[ატლანტის ოკეანე]]ს. ვენესუელის სანაპიროს სიახლოვეს მდებარეობს [[კარიბის კუნძულები]], ისეთები, როგორებიცაა [[ტრინიდადი და ტობაგო]], [[გრენადა]], [[კიურასაო]], [[ბონაირე]], [[არუბა]] და [[ლევარდის კუნძულები]]. ვენესუელის ტერიტორია მოიცავს 916 445 კმ²-ს. მოსახლეობა შეადგენს დაახლოებით 29 105 632 ადამიანს. ვენესუელა გამოირჩევა განსაკუთრებული ბიომრავალფეროვნებით. მისი [[ბიოტოპი]] მოიცავს აღმოსავლეთით [[ანდები|ანდებს]] ხოლო სამხრეთით [[ამაზონი]]ს [[ტროპიკული ტყეები|ტროპიკულ ტყეებს]]. |
||
[[ესპანეთი]]ს მიერ ვენესუელის [[ამერიკის კოლონიზაცია ესპანეთის მიერ|კოლონიზაცია]], [[ვენესუელის მკვიდრი ხალხები|ადგილობრივი მოსახლეობის]] წინააღმდეგობის დაძლევის შემდეგ [[1522]] წელს დასრულდა. იგი იყო ესპანეთის პირველი ამერიკული კოლონია რომელმაც [[1811]] წელს დამოუკიდებლობა გამოაცხადა ([[ვენესუელის პირველი რესპუბლიკა]]), თუმცა ვერ მოახერხა დამოუკიდებლობის გამყარება [[1821]] წლამდე, როდესაც ის გახდა [[დიდი კოლუმბია|დიდი კოლუმბიის]] ფედერაციის ნაწილი. საბოლოო დამოუკიდებლობა მოიპოვა [[1830]] წელს. [[XIX საუკუნე]]ში ვენესუელა განიცდიდა პოლიტიკურ პრობლემებს და მოქცეული იყო [[დიქტატურა|დიქტატურის]] ქვეშ. [[XX საუკუნე]]ში ვენესუელაში ბატონობდა სამხედრო მმართველობა. პირველი დემოკრატიული მმართველობა განხორციელდა [[1945]]-[[1948]] წლებში, ხოლო შემდგომ რამდენიმე დიქტატორული რეჟიმის შემდეგ [[1958]] წლიდან. 1980-1990 წლების ეკონომიკურ კრიზისს თან მოყვა პოლიტიკური კრიზისიც. ამის შედეგი იყო 1998 წლის არჩევნების ჩავარდნა და [[უგო ჩავესი]]ს მიერ [[ვენესუელის რევოლუცია|ვენესუელის რევოლუციის]] ჩამოყალიბება. რომელიც [[ვენესუელის 1999 წლის საკონსტიტუციო ყრილობა|1999 წლის საკონსტიტუციო ყრილობით]] და ახალი [[ |
[[ესპანეთი]]ს მიერ ვენესუელის [[ამერიკის კოლონიზაცია ესპანეთის მიერ|კოლონიზაცია]], [[ვენესუელის მკვიდრი ხალხები|ადგილობრივი მოსახლეობის]] წინააღმდეგობის დაძლევის შემდეგ [[1522]] წელს დასრულდა. იგი იყო ესპანეთის პირველი ამერიკული კოლონია რომელმაც [[1811]] წელს დამოუკიდებლობა გამოაცხადა ([[ვენესუელის პირველი რესპუბლიკა]]), თუმცა ვერ მოახერხა დამოუკიდებლობის გამყარება [[1821]] წლამდე, როდესაც ის გახდა [[დიდი კოლუმბია|დიდი კოლუმბიის]] ფედერაციის ნაწილი. საბოლოო დამოუკიდებლობა მოიპოვა [[1830]] წელს. [[XIX საუკუნე]]ში ვენესუელა განიცდიდა პოლიტიკურ პრობლემებს და მოქცეული იყო [[დიქტატურა|დიქტატურის]] ქვეშ. [[XX საუკუნე]]ში ვენესუელაში ბატონობდა სამხედრო მმართველობა. პირველი დემოკრატიული მმართველობა განხორციელდა [[1945]]-[[1948]] წლებში, ხოლო შემდგომ რამდენიმე დიქტატორული რეჟიმის შემდეგ [[1958]] წლიდან. 1980-1990 წლების ეკონომიკურ კრიზისს თან მოყვა პოლიტიკური კრიზისიც. ამის შედეგი იყო 1998 წლის არჩევნების ჩავარდნა და [[უგო ჩავესი]]ს მიერ [[ვენესუელის რევოლუცია|ვენესუელის რევოლუციის]] ჩამოყალიბება. რომელიც [[ვენესუელის 1999 წლის საკონსტიტუციო ყრილობა|1999 წლის საკონსტიტუციო ყრილობით]] და ახალი [[ვენესუელის კონსტიტუცია|კონსტიტუციის]] მიღებით დაიწყო. |
||
== სახელწოდება == |
== სახელწოდება == |
||
* '''''ოფიციალური:''''' ვენესუელის ბოლივარული რესპუბლიკა. |
|||
* '''''ეროვნული:''''' República Bolivariana de Venezuela. |
|||
* '''''ოფიციალური:''''' ვენესუელის ბოლივარული რესპუბლიკა. |
|||
* '''''ეტიმოლოგია:''''' მიიჩნევა, რომ სახელის „ვენესუელა“ წარმოშობა მომდინარეობს [[ამერიგო ვესპუჩი]]საგან, რომელმაც, ალონსო დე ოხედასთან ერთად 1499 წელს იმოგზაურა [[ვენესუელის ყურე|ვენესუელის ყურის]] ჩრდილო-დასავლეთ სანაპიროზე. [[ლა-გუახირის ნახევარკუნძული|ლა-გუახირის ნახევარკუნძულთან]] მოგზაურებმა შენიშნეს სოფლები ე. წ. პალაფიტოები (palafitos) სადაც ადგილობრივ მცხოვრებლებს საცხოვრებელი სახლები წყალზე ჰქონდათ აგებული. ამან ვესპუჩის ქალაქი [[ვენეცია]] მოაგონა (იტალია) და ამ ადგილს „ვენეზუოლა“ უწოდა, რაც იტალიურად პატარა ვენეციას ნიშნავდა. ესპანურშიც სუფიქსი "zuela" კნინობით ფორმას აძლევს სიტყვას. ამიტომ ამ სიტყვის შინაარსი იგივენაირად განიმარტება ამ შემთხვევაშიც. |
|||
* '''''ეროვნული:''''' Republica Bolivariana de Venezuela. |
|||
* '''''ეტიმოლოგია:''''' მიიჩნევა, რომ სახელის „ვენესუელა“ წარმოშობა მომდინარეობს [[ამერიგო ვესპუჩი]]საგან, რომელმაც, ალონსო დე ოხედასთან ერთად 1499 წელს იმოგზაურა [[ვენესუელის ყურე|ვენესუელის ყურის]] ჩრდილო-დასავლეთ სანაპიროზე. [[ლა-გუახირის ნახევარკუნძული|ლა-გუახირის ნახევარკუნძულთან]] მოგზაურებმა შენიშნეს სოფლები ე.წ. პალაფიტოები (palafitos) სადაც ადგილობრივ მცხოვრებლებს საცხოვრებელი სახლები წყალზე ჰქონდათ აგებული. ამან ვესპუჩის ქალაქი [[ვენეცია]] მოაგონა (იტალია) და ამ ადგილს „ვენეზუოლა“ უწოდა, რაც იტალიურად პატარა ვენეციას ნიშნავდა. ესპანურშიც სუფიქსი "zuela" კნინობით ფორმას აძლევს სიტყვას. ამიტომ ამ სიტყვის შინაარსი იგივენაირად განიმარტება ამ შემთხვევაშიც. |
|||
მარტინ ფერნადეს დე ენცისო, რომელიც ვესპუჩისა და ოხედასთან ერთად მოფზაურობდა, |
მარტინ ფერნადეს დე ენცისო, რომელიც ვესპუჩისა და ოხედასთან ერთად მოფზაურობდა, თავი ნაშრომში Summa de Geogrfia წერს, რომ ადგილობრივი მცხოვრებნი საკუთარ მიწას „ვენეცუიელას“ უწოდებდნენ. შესაძლოა, რომ სახელი სწორედ ამ ადგილობრივი ტერმინიდან განვითარდა. თუმცა ვესპუჩის ისტორია უფრო მეტად პოპულარული რჩება. ინგლისურ ენაში ვენესუელა წარმოითქმის, როგორც „ვენეზუეილა“, ხოლო ესპანურში როგორც „ბენესველა“. |
||
== ისტორია == |
|||
== გეოგრაფია == |
|||
ადამიანთა დასახლებები ვენესუელის ტერიტორიაზე ჩნდება 15 000 წლის წინათ. ქვეყნის მრავალ ადგილზე აღმოჩენილია ამ პერიოდისათვის დამახასიათებელი საბრძოლო, სანადირო და საყოფაცხოვრებო ხელსაწყოები, რაც ამ დროისათვის ადგილობრივი ცივილიზაციისაკენ მიუთითებს. |
|||
[[1498|1498 წელს]] ვენესუელის სანაპიროები [[ქრისტეფორე კოლუმბი|ქრისტეფორე კოლუმბმა]] აღმოაჩინა. [[1499|1499 წელს]] ა. დე ოხედას ექსპედიციმ, რომელმაც მარაკაიბოს ყურეში, ხიმინჯებზე შემდგარი ინდიელთა ნაგებობანი ნახა, ქვეყანას ვენესუელა („პატარა ვენეცია“) უწოდა. [[XVI საუკუნე]]ში, კერძოდ [[1522]] წელს ესპანეთის იმპერიამ მოახდინა ვენესუელის ტერიტორიის [[კოლონიზაცია]]. გაშენდა [[შაქარი|შაქრის ლერწმის]], [[ბამბა|ბამბის]], [[თამბაქო]]ს პლანტაციები; განვითარდა მესაქონლეობა. ძირითად მუშახელს წარმოადგენდნენ ინდიელები და აფრიკიდან შემოყვანილი ზანგი მონები. XVI საუკუნეში ქვეყანა ახალი გრანადის ვიცე-სამეფოს შემადგენლობაში შედიოდა, ხოლო [[1777|1777 წელს]] გარდაიქმნა საგენერალ-საკაპიტნო ადგილად. მოსახლეობა ესპანეთის მთავრობის უკმაყოფილო იყო. [[1749|1749 წელს]] მოეწყო ანტიესპანური აჯანყება დე ლეონის მეთაურობით, [[1797|1797 წელს]] — შეთქმულება ლა-გუაირასა და კარაკასში. [[1806|1806 წელს]] ბრძოლას სათავეში ჩაუდა [[ფრანსისკო მირანდა]]. |
|||
[[ფაილი:Ka Venezuela-CIA WFB Map.png|thumb|left]] |
|||
ქვეყანა მდებარეობს [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკაში]]. მისი მოსაზღვრე ქვეყნებია: [[კოლუმბია]], [[ბრაზილია]], [[გაიანა]]. ფართობი: 912.050 კვ.კმ. |
|||
მხოლოდ [[1811]] წელს შეძლო ვენესუელამ გამოეცხადებინა დამოუკიდებლობა, თუმცა ის ძალზედ ხანმოკლე აღმოჩნდა. რეალური დამოუკიდებლობა ვენესუელას მოუტანა [[სიმონ ბოლივარი|სიმონ ბოლივარმა]] ე. წ. ბოლივარ განმათავისუფლებელმა, რომელმაც კარაბობოს ბრძოლაში გამარჯვებით შექმნა [[დიდი კოლუმბია|დიდი კოლუმბიის]] სახელმწიფო. ამ სახელმწიფოდან ვენესუელამ თავი დამოუკიდებლად გამოაცხადა 1830 წელს. |
|||
== სახელმწიფო == |
|||
* '''სახელმწიფო სისტემა''' : ფედერაციული რესპუბლიკა. |
|||
* '''სახელმწიფოს მეთაური''' : პრეზიდენტი [[უგო ჩავესი|უგო რაფაელ ჩავეს ფრიასი]] (Hugo CHAVEZ, 1999). |
|||
* '''საკანონმდებლო ორგანო''' : ერთპალატიანი პარლამენტი (165 წევრი). |
|||
* '''ადმინისტრაციული დაყოფა''' : [[ვენესუელის შტატები|23 შტატი]] (estado), 1 ფედერალური ოლქი (distrito federal) და 1 სამფლობელო (dependencia federal). |
|||
[[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] დასაწყისის ვენესუელა სამხედრო რეჟიმებით ხასიათდება. [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს დროს ნავთობინდუსტრიამ ვენესუელის ეკონომიკის ბუმი განაპირობა. ყველაზე მდიდარ სამხრეთამერიკულ ქვეყანაში სამხრეთ ევროპიდანაც კი დაიწყო [[ემიგრაცია]]. თუმცა 80-იანი წლების ნავთობის ფასების ვარდნამ ეკონომიკური კრიზისი გამოიწვია ნავთობზე დამოკიდებულ ქვეყანაში. |
|||
== დემოგრაფია == |
|||
* '''მოსახლეობა''' - 24,653 ათასი (2003), მათ შორის 85,5% [[ვენესუელელები]], 8,6% [[კოლუმბიელები]]. |
|||
* '''სახელმწიფო ენა''' : [[ესპანური ენა|ესპანური]]. |
|||
* '''რელიგია''' : [[კათოლიციზმი]]. |
|||
* '''დედაქალაქი''' : [[კარაკასი]] (1,741 ათასი). |
|||
* '''ქალაქები''' (ათ.): [[მარაკაიბო]] (1.854), [[ვალენსია (ვენესუელა)|ვალენსია]] (1.515), [[ბარკისიმეტო]] (949). |
|||
[[1992]] წელს ყოფილმა სამხედრომ (პარაშუტისტი) — [[უგო ჩავესი|უგო ჩავესმა]] სახელმწიფო გადატრიალების მოწყობა სცადა. პრეზიდენტ [[კარლოს ანდრეა პერესი]]ს გადაგდება ვერ შეძლო მან ვერც მისი შემდგომი მცდელობის დროს. თუმცა [[2002]] წელს ჩავესმა საპრეზიდენტო არჩევნებში იყარა კენჭი და გაიმარჯვა, რეოგორც იმ დროს არსებული რეჟიმის რეაქციულმა ოპოზიციონერმა. ჩავესმა დაიწყო საკუთარი იდეოლოგიის „ბოლივარიზაციის“ განხორციელება. |
|||
== ეკონომიკა == |
|||
* '''რესურსები''' : [[ნავთობი]], [[ბუნებრივი აირი]], რკინის მადანი, [[ოქრო]], ბოქსიტები, სხვა მინერალები, ჰიდროენერგია, [[ალმასი]]. |
|||
* '''ეროვნ. პროდუქტი''' - 79 მლრდ $. |
|||
* '''ეროვნული შემოსავალი''': ერთ სულზე 4,090 $. |
|||
* '''ექსპორტი''' : [[ყავა]], [[ნავთობი]], რკინის მადანი, [[ალუმინი]], ხილი. |
|||
* '''ვალუტა''' : ბოლივარი (VEB). |
|||
== გეოგრაფია == |
|||
== ისტორია == |
|||
[[ფაილი:Ka Venezuela-CIA WFB Map.png|thumb|left]] |
|||
ქვეყანა მდებარეობს [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკაში]]. მისი მოსაზღვრე ქვეყნებია: [[კოლუმბია]], [[ბრაზილია]], [[გაიანა]]. ფართობი: 912 050 კვ. კმ. |
|||
ვენესუელა მდებარეობს [[სამხრეთ ამერიკა|სამხრეთ ამერიკის]] ჩრდილოეთ ნაწილში. ჩრდილოეთიდან ესაზღვრება [[კარიბის ზღვა]], სამხრეთით — [[ბრაზილია]], აღმოსავლეთით — [[გაიანა]], ხოლო დასავლეთით [[კოლუმბია]]. ქვეყნის საერთო ფართობი 916 445 კვადრატული კილომეტრია, ხოლო ხმელეთის ფართობი — 882 050 კვადრატული კილომეტრი. ვენესუელის სანაპირო ზოლის სიგრძე 2800 კილომეტრს შეადგენს. |
|||
ადამიანთა დასახლებები ვენესუელის ტერიტორიაზე ჩნდება 15 000 წლის წინათ. ქვეყნის მრავალ ადგილზე აღმოჩენილია ამ პერიოდისათვის დამახასიათებელი საბრძოლო, სანადირო და საყოფაცხოვრებო ხელსაწყოები, რაც ამ დროისათვის ადგილობრივი ცივილიზაციისაკენ მიუთითებს. |
|||
2800 კმ სიგრძის სანაპირო ზოლში სხვადასხვა სახის [[ლანდშაფტი]] არსებობს. უკიდურესი ჩრდილო-აღმოსავლეთი უჭირავს [[ანდები|ანდებს]] რომელიც ვენესუელის ჩრდილო-დასავლეთამდე აღწევს და გაგრძელება ჩრდილოეთ [[კარიბის ზღვა|კარიბის ზღვის]] სანაპიროზე. ამ რეგიონში მდებარეობს ქვეყნის უმაღლესი წერტილი, 4979 მეტრის სიმაღლის მწვერვალი [[ბოლივარის პიკი]]. ქვეყნის ცენტრალური ნაწილი ხასიათდება ლიანოსით, რომლებიც წარმოადგენს ფართო [[ვაკე (გეოგრაფია)|ვაკეს]], გადაჭიმულს კოლუმბიის საზღვრიდან მდინარე [[ორინოკო]]ს დელტამდე. |
|||
[[1498|1498 წელს]] ვენესუელის სანაპიროები [[ქრისტეფორე კოლუმბი|ქრისტეფორე კოლუმბმა]] აღმოაჩინა. [[1499|1499 წელს]] ა. დე ოხედას ექსპედიციმ, რომელმაც მარაკაიბოს ყურეში, ხიმინჯებზე შემდგარი ინდიელთა ნაგებობანი ნახა, ქვეყანას ვენესუელა („პატარა ვენეცია“) უწოდა. [[XVI საუკუნე]]ში, კერძოდ [[1522]] წელს ესპანეთის იმპერიამ მოახდინა ვენესუელის ტერიტორიის [[კოლონიზაცია]]. გაშენდა [[შაქარი|შაქრის ლერწმის]], [[ბამბა|ბამბის]], [[თამბაქო|თამბაქოს]] პლანტაციები; განვითარდა მესაქონლეობა. ძირითად მუშახელს წარმოადგენდნენ ინდიელები და აფრიკიდან შემოყვანილი ზანგი მონები. XVI საუკუნეში ქვეყანა ახალი გრანადის ვიცე-სამეფოს შემადგენლობაში შედიოდა, ხოლო [[1777|1777 წელს]] გარდაიქმნა საგენერალ-საკაპიტნო ადგილად. მოსახლეობა ესპანეთის მთავრობის უკმაყოფილო იყო. [[1749|1749 წელს]] მოეწყო ანტიესპანური აჯანყება დე ლეონის მეთაურობით, [[1797|1797 წელს]] — შეთქმულება ლა-გუაირასა და კარაკასში. [[1806|1806 წელს]] ბრძოლას სათავეში ჩაუდა [[ფრანსისკო მირანდა]]. |
|||
სამხრეთით, [[გვიანის ზეგანი|გვიანის მაღალმთიანეთში]] მდებარეობს [[ამაზონი]]ს აუზის ჩრდილოეთის განტოტებები და მსოფლიოში ყველაზე მაღალი — [[ანხელი]]ს ჩანჩქერი, ასევე, [[კანაიმის ეროვნული პარკი]] მაგიდის მოყვანილობის მთები ([[ტეპუი]]). [[ალუვიონი]]თ მდიდარი მდინარე [[ორინოკო]] ქვეყნის ყველაზე მნიშვნელოვანი სამდინარო სისტემას ქმნის. ქვეყნის სხვა მნიშვნელოვანი მდინარეებია [[კარონი]] და [[აპურე (მდინარე)|აპურე]]. |
|||
მხოლოდ [[1811]] წელს შეძლო ვენესუელამ გამოეცხადებინა დამოუკიდებლობა, თუმცა ის ძალზედ ხანმოკლე აღმოჩნდა. რეალური დამოუკიდებლობა ვენესუელას მოუტანა [[სიმონ ბოლივარი|სიმონ ბოლივარმა]] ე. წ. ბოლივარ განმათავისუფლებელმა, რომელმაც კარაბობოს ბრძოლაში გამარჯვებით შექმნა [[დიდი კოლუმბია|დიდი კოლუმბიის]] სახელმწიფო. ამ სახელმწიფოდან ვენესუელამ თავი დამოუკიდებლად გამოაცხადა 1830 წელს. |
|||
ვენესუელის დაყოფა კლიმატური და ბიოგეოგრაფიული თვალსაზრისით შეიძლება ათ გეოგრაფიულ ერთეულად. ჩრდილოეთით არის ვენესუელის ანდები და კოროს რეგიონის მთიანი ზოლი, რომელზეც მდებარეობს რამდენიმე ხეობა. მათგან აღმოსავლეთით არის დაბლობები რომელთაც ესაზღვრება [[მარაკაიბოს ტბა]] და [[ვენესუელის ყურე]]. ცენტრალური ქედი სანაპიროს პარალელურად გასდევს და კარაკასის მიმდებარე მთიანეთს მოიცავს; აღმოსავლეთ ქედი, რომელიც ცენტრალური ქედისგან კარიაკოს ყურით არის გამოყოფილი, მოიცავს [[სუკრეს შტატი|სუკრესა]] და ჩრდილოეთ [[მონაგასის შტატი|მონაგასის შტატებს]]. |
|||
[[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] დასაწყისის ვენესუელა სამხედრო რეჟიმებით ხასიათდება. [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს დროს ნავთობინდუსტრიამ ვენესუელას ეკონომიკის ბუმი განაპირობა. ყველაზე მდიდარ სამხრეთამერიკულ ქვეყანაში სამხრეთ ევროპიდანაც კი დაიწყო [[ემიგრაცია]]. თუმცა 80-იანი წლების ნავთობის ფასების ვარდნამ ეკონომიკური კრიზისი გამოიწვია ნავთობზე დამოკიდებულ ქვეყანაში. |
|||
== სახელმწიფო == |
|||
[[1992]] წელს ყოფილმა სამხედრომ (პარაშუტისტი) — [[უგო ჩავესი|უგო ჩავესმა]] სახელმწიფო გადატრიალების მოწყობა სცადა. პრეზიდენტ [[კარლოს ანდრეა პერესი]]ს გადაგდება ვერ შეძლო მან ვერც მისი შემდგომი მცდელობის დროს. თუმცა [[2002]] წელს ჩავესმა საპრეზიდენტო არჩევნებში იყარა კენჭი და გაიმარჯვა, რეოგორც იმ დროს არსებული რეჟიმის რეაქციულმა ოპოზიციონერმა. ჩავესმა დაიწყო საკუთარი იდეოლოგიის „ბოლივარიზაციის“ განხორციელება. |
|||
* '''სახელმწიფო სისტემა''': ფედერაციული რესპუბლიკა. |
|||
* '''სახელმწიფოს მეთაური''': პრეზიდენტი [[ნიკოლას მადურო]]. |
|||
* '''საკანონმდებლო ორგანო''': ერთპალატიანი პარლამენტი (165 წევრი). |
|||
* '''ადმინისტრაციული დაყოფა''': [[ვენესუელის შტატები|23 შტატი]] (estado), 1 ფედერალური ოლქი (distrito federal) და 1 სამფლობელო (dependencia federal). |
|||
== დემოგრაფია == |
|||
== გეოგრაფია == |
|||
* '''მოსახლეობა''' - 24 653 ათასი (2003), მათ შორის 85,5 % [[ვენესუელელები]], 8,6 % [[კოლუმბიელები]]. |
|||
ვენესუელა მდებარეობს [[სამხრეთ ამერიკა|სამხრეთ ამერიკის]] ჩრდილოეთ ნაწილში. ჩრდილოეთიდან ესაზღვრება [[კარიბის ზღვა]], სამხრეთით — [[ბრაზილია]], აღმოსავლეთით — [[გაიანა]], ხოლო დასავლეთით [[კოლუმბია]]. ქვეყნის საერთო ფართობი 916 445 კვადრატული კილომეტრია, ხოლო ხმელეთის ფართობი- 882 050 კვადრატული კილომეტრი. ვენესუელის სანაპირო ზოლის ფართობი 2 800 კილომეტრს შეადგენს. |
|||
* '''სახელმწიფო ენა''': [[ესპანური ენა|ესპანური]]. |
|||
* '''რელიგია''': [[კათოლიციზმი]]. |
|||
* '''დედაქალაქი''': [[კარაკასი]] (1741 ათასი). |
|||
* '''ქალაქები''' (ათ.): [[მარაკაიბო]] (1854), [[ვალენსია (ვენესუელა)|ვალენსია]] (1515), [[ბარკისიმეტო]] (949). |
|||
== ეკონომიკა == |
|||
2 800 კმ სიგრძის სანაპირო ზოლში სხვადასხვა სახის [[ლანდშაფტი]] არსებობს. უკიდურესი ჩრდილო-აღმოსავლეთი უჭირავს [[ანდები|ანდებს]] რომელიც ვენესუელის ჩრდილო-დასავლეთამდე აღწევს და გაგრძელება ჩრდილოეთ [[კარიბის ზღვა|კარიბის ზღვის]] სანაპიროზე. ამ რეგიონში მდებარეობს ქვეყნის უმაღლესი წერტილი, 4 979 მეტრის სიმაღლის მწვერვალი [[ბოლივარის პიკი]]. ქვეყნის ცენტრალური ნაწილი ხასიათდება ლიანოსით, რომლებიც წარმოადგენს ფართო [[ვაკე (გეოგრაფია)|ვაკე]]ს, გადაჭიმულს კოლუმბიის საზღვრიდან მდინარე [[ორინოკო]]ს დელტამდე. |
|||
* '''რესურსები''': [[ნავთობი]], [[ბუნებრივი აირი]], რკინის მადანი, [[ოქრო]], ბოქსიტები, სხვა მინერალები, ჰიდროენერგია, [[ალმასი]]. |
|||
* '''ეროვნ. პროდუქტი''' - 79 მლრდ $. |
|||
სამხრეთით, [[გვიანის ზეგანი|გვიანის მაღალმთიანეთში]] მდებარეობს [[ამაზონი]]ს აუზის ჩრდილოეთის განტოტებები და მსოფლიოში ყველაზე მაღალი — [[ანხელი]]ს ჩანჩქერი, ასევე, [[კანაიმის ეროვნული პარკი]] მაგიდის მოყვანილობის მთები ([[ტეპუი]]). [[ალუვიონი]]თ მდიდარი მდინარე [[ორინოკო]] ქვეყანის ყველაზე მნიშვნელოვანი სამდინარო სისტემას ქმნის. ქვეყნის სხვა მნიშვნელოვანი მდინარეებია [[კარონი]] და [[აპურე (მდინარე)|აპურე]]. |
|||
* '''ეროვნული შემოსავალი''': ერთ სულზე 4090 $. |
|||
* '''ექსპორტი''': [[ყავა]], [[ნავთობი]], რკინის მადანი, [[ალუმინი]], ხილი. |
|||
ვენესუელის დაყოფა კლიმატური და ბიოგეოგრაფიული თვალსაზრისით შეიძლება ათ გეოგრაფიულ ერთეულად. ჩრდილოეთით არის ვენესუელის ანდები და კოროს რეგიონის მთიანი ზოლი, რომელზეც მდებარეობს რამდენიმე ხეობა. მათგან აღმოსავლეთით არის დაბლობები რომელთაც ესაზღვრება [[მარაკაიბოს ტბა]] და [[ვენესუელის ყურე]]. ცენტრალური ქედი სანაპიროს პარალელურად გასდევს და კარაკასის მიმდებარე მთიანეთს მოიცავს; აღმოსავლეთ ქედი, რომელიც ცენტრალური ქედისგან კარიაკოს ყურით არის გამოყოფილი, მოიცავს [[სუკრეს შტატი|სუკრესა]] და ჩრდილოეთ [[მონაგასის შტატი|მონაგასის შტატებს]]. |
|||
* '''ვალუტა''': ბოლივარი (VEB). |
|||
== მემკვიდრეობა == |
== მემკვიდრეობა == |
||
| ხაზი 121: | ხაზი 114: | ||
* ქალაქი [[სანტა-ანა-დე-კორო|კორო]] და მისი პორტი |
* ქალაქი [[სანტა-ანა-დე-კორო|კორო]] და მისი პორტი |
||
==სქოლიო== |
== სქოლიო == |
||
{{Commons|Venezuela|ვენესუელა}} |
{{Commons|Venezuela|ვენესუელა}} |
||
{{სქოლიო}} |
{{სქოლიო}} |
||
{{სამხრეთ ამერიკის ქვეყნები}} |
{{სამხრეთ ამერიკის ქვეყნები}} |
||
{{კარიბის ზღვის ქვეყნები}} |
|||
{{სამხრეთ ამერიკის ერთა კავშირი}} |
{{სამხრეთ ამერიკის ერთა კავშირი}} |
||
{{ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია}} |
{{ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია}} |
||
| ხაზი 132: | ხაზი 126: | ||
[[კატეგორია:სამხრეთ ამერიკის ქვეყნები]] |
[[კატეგორია:სამხრეთ ამერიკის ქვეყნები]] |
||
[[კატეგორია:ესპანურენოვანი ქვეყნები]] |
[[კატეგორია:ესპანურენოვანი ქვეყნები]] |
||
[[კატეგორია:გაეროს წევრი სახელმწიფოები]] |
|||
[[ace:Vènèzuèla]] |
|||
[[af:Venezuela]] |
|||
[[als:Venezuela]] |
|||
[[am:ቬኔዝዌላ]] |
|||
[[an:Venezuela]] |
|||
[[ang:Feneswela]] |
|||
[[ar:فنزويلا]] |
|||
[[arc:ܒܢܙܘܝܠܐ]] |
|||
[[arz:فنيزويلا]] |
|||
[[ast:Venezuela]] |
|||
[[ay:Winïxwila]] |
|||
[[az:Venesuela]] |
|||
[[bar:Venezuela]] |
|||
[[bat-smg:Venesoela]] |
|||
[[bcl:Benesuela]] |
|||
[[be:Венесуэла]] |
|||
[[be-x-old:Вэнэсуэла]] |
|||
[[bg:Венецуела]] |
|||
[[bi:Venezuela]] |
|||
[[bm:Venezuela]] |
|||
[[bn:ভেনেজুয়েলা]] |
|||
[[bo:ཝེ་ནེ་ཟུའེ་ལ།]] |
|||
[[bpy:ভেনেজুয়েলা]] |
|||
[[br:Venezuela]] |
|||
[[bs:Venecuela]] |
|||
[[ca:Veneçuela]] |
|||
[[cbk-zam:Venezuela]] |
|||
[[ce:Венесуэла]] |
|||
[[ceb:Venezuela]] |
|||
[[ckb:ڤێنێزوێلا]] |
|||
[[co:Venezuela]] |
|||
[[crh:Venesuela]] |
|||
[[cs:Venezuela]] |
|||
[[cv:Венесуэла]] |
|||
[[cy:Venezuela]] |
|||
[[da:Venezuela]] |
|||
[[de:Venezuela]] |
|||
[[diq:Venezuela]] |
|||
[[dsb:Venezuela]] |
|||
[[dv:ވެނެޒުއޭލާ]] |
|||
[[ee:Venezuela]] |
|||
[[el:Βενεζουέλα]] |
|||
[[eml:Venesüela]] |
|||
[[en:Venezuela]] |
|||
[[eo:Venezuelo]] |
|||
[[es:Venezuela]] |
|||
[[et:Venezuela]] |
|||
[[eu:Venezuela]] |
|||
[[ext:Veneçuela]] |
|||
[[fa:ونزوئلا]] |
|||
[[fi:Venezuela]] |
|||
[[fiu-vro:Venezuela]] |
|||
[[fo:Venesuela]] |
|||
[[fr:Venezuela]] |
|||
[[frp:Venezuèla]] |
|||
[[frr:Venezuela]] |
|||
[[fur:Venezuela]] |
|||
[[fy:Fenezuëla]] |
|||
[[ga:Veiniséala]] |
|||
[[gag:Venesuela]] |
|||
[[gd:A' Bheiniseala]] |
|||
[[gl:Venezuela]] |
|||
[[gn:Venesuéla]] |
|||
[[gu:વેનેઝુએલા]] |
|||
[[gv:Yn Veneswaaley]] |
|||
[[he:ונצואלה]] |
|||
[[hi:वेनेज़ुएला]] |
|||
[[hif:Venezuela]] |
|||
[[hr:Venezuela]] |
|||
[[hsb:Venezuela]] |
|||
[[ht:Venezwela]] |
|||
[[hu:Venezuela]] |
|||
[[hy:Վենեսուելա]] |
|||
[[ia:Venezuela]] |
|||
[[id:Venezuela]] |
|||
[[ie:Venezuela]] |
|||
[[ilo:Venezuela]] |
|||
[[io:Venezuela]] |
|||
[[is:Venesúela]] |
|||
[[it:Venezuela]] |
|||
[[ja:ベネズエラ]] |
|||
[[jbo:benesuel]] |
|||
[[jv:Venezuela]] |
|||
[[kbd:Венесуэлэ]] |
|||
[[kk:Венесуэла]] |
|||
[[kn:ವೆನೆಜುವೆಲಾ]] |
|||
[[ko:베네수엘라]] |
|||
[[krc:Венесуэла]] |
|||
[[ku:Venezuêla]] |
|||
[[kw:Veneswela]] |
|||
[[la:Venetiola]] |
|||
[[lad:Venezuela]] |
|||
[[lb:Venezuela]] |
|||
[[li:Venezuela]] |
|||
[[lij:Venezuela]] |
|||
[[lmo:Venezuela]] |
|||
[[ln:Venezwela]] |
|||
[[lt:Venesuela]] |
|||
[[ltg:Venecuela]] |
|||
[[lv:Venecuēla]] |
|||
[[mdf:Венезуела]] |
|||
[[mg:Venezoela]] |
|||
[[mhr:Венесуэла]] |
|||
[[mk:Венецуела]] |
|||
[[ml:വെനിസ്വേല]] |
|||
[[mn:Венесуэл]] |
|||
[[mr:व्हेनेझुएला]] |
|||
[[mrj:Венесуэла]] |
|||
[[ms:Venezuela]] |
|||
[[mt:Veneżwela]] |
|||
[[my:ဗင်နီဇွဲလားနိုင်ငံ]] |
|||
[[mzn:ونزوئلا]] |
|||
[[nah:Venezuela]] |
|||
[[nap:Venezuela]] |
|||
[[nds:Venezuela]] |
|||
[[ne:भेनेजुएला]] |
|||
[[nl:Venezuela]] |
|||
[[nn:Venezuela]] |
|||
[[no:Venezuela]] |
|||
[[nov:Venezuela]] |
|||
[[nrm:Vénézuéla]] |
|||
[[nv:Benezoʼééla]] |
|||
[[oc:Veneçuèla]] |
|||
[[or:ଭେନୁଜୁଏଲା]] |
|||
[[os:Венесуэлæ]] |
|||
[[pag:Venezuela]] |
|||
[[pam:Beneswela]] |
|||
[[pap:Venezuela]] |
|||
[[pl:Wenezuela]] |
|||
[[pms:Venessuela]] |
|||
[[pnb:وینزویلا]] |
|||
[[pt:Venezuela]] |
|||
[[qu:Winisuyla]] |
|||
[[rm:Venezuela]] |
|||
[[rmy:Venezuela]] |
|||
[[rn:Venezuela]] |
|||
[[ro:Venezuela]] |
|||
[[roa-rup:Venetsuela]] |
|||
[[roa-tara:Venezuela]] |
|||
[[ru:Венесуэла]] |
|||
[[rue:Венеcуела]] |
|||
[[rw:Venezuwela]] |
|||
[[sa:वेनेज्वेला]] |
|||
[[sah:Венесуэла]] |
|||
[[scn:Venezzuela]] |
|||
[[sco:Venezuela]] |
|||
[[se:Venezuela]] |
|||
[[sh:Venezuela]] |
|||
[[simple:Venezuela]] |
|||
[[sk:Venezuela]] |
|||
[[sl:Venezuela]] |
|||
[[sm:Venesuela]] |
|||
[[so:Fanansuwela]] |
|||
[[sq:Venezuela]] |
|||
[[sr:Венецуела]] |
|||
[[su:Vénézuéla]] |
|||
[[sv:Venezuela]] |
|||
[[sw:Venezuela]] |
|||
[[szl:Wynezuela]] |
|||
[[ta:வெனிசுவேலா]] |
|||
[[tet:Venezuela]] |
|||
[[tg:Венесуэла]] |
|||
[[th:ประเทศเวเนซุเอลา]] |
|||
[[tk:Wenesuela]] |
|||
[[tl:Beneswela]] |
|||
[[tr:Venezuela]] |
|||
[[tt:Венесуэла]] |
|||
[[ug:ۋېنېسۇئېلا]] |
|||
[[uk:Венесуела]] |
|||
[[ur:وینیزویلا]] |
|||
[[uz:Venezuela]] |
|||
[[ve:Venezuela]] |
|||
[[vec:Venesueła]] |
|||
[[vi:Venezuela]] |
|||
[[vo:Venesolän]] |
|||
[[wa:Venezwela]] |
|||
[[war:Venezuela]] |
|||
[[wo:Benesuwela]] |
|||
[[wuu:委内瑞拉]] |
|||
[[xal:Боливара Венесулмудин Орн]] |
|||
[[yi:ווענעזועלע]] |
|||
[[yo:Venezuela]] |
|||
[[zh:委內瑞拉]] |
|||
[[zh-classical:委內瑞拉]] |
|||
[[zh-min-nan:Venezuela]] |
|||
[[zh-yue:委內瑞拉]] |
|||
უკანასკნელი რედაქცია 16:52, 6 ოქტომბერი 2022-ის მდგომარეობით
| ვენესუელის ბოლივარული რესპუბლიკა República Bolivariana de Venezuela ვენესუელა |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| დევიზი: Dios y Federación | ||||||
| ჰიმნი: Gloria al Bravo Pueblo |
||||||
 |
||||||
| დედაქალაქი (და უდიდესი ქალაქი) | კარაკასი 10°30′ ჩ. გ. 66°58′ დ. გ. / 10.500° ჩ. გ. 66.967° დ. გ. | |||||
| ოფიციალური ენა | ესპანური | |||||
| მთავრობა | საპრეზიდენტო რესპუბლიკა | |||||
| - | პრეზიდენტის მოვალეობის შემსრულებელი | ნიკოლას მადურო | ||||
| ფართობი | ||||||
| - | სულ | 916 445 კმ2 (33-ე) | ||||
| - | წყალი (%) | 0.32 | ||||
| მოსახლეობა | ||||||
| - | 2010 შეფასებით | 29 105 632 (მე-40) | ||||
| - | 2001 აღწერა | 23 054 210 | ||||
| - | სიმჭიდროვე | 30,2 კაცი/კმ2 (173-ე) | ||||
| მშპ (მუპ) | 2010 შეფასებით | |||||
| - | სულ | $346.973 მილიარდი[1] (30-ე) | ||||
| - | ერთ მოსახლეზე | $11 889[1] (63-ე) | ||||
| აგი (2010) | 0.792 (მაღალი) (75-ე) | |||||
| ვალუტა | ვენესუელის ბოლივარი (VEF) |
|||||
| დროის სარტყელი | UTC-04:00 | |||||
| ქვეყნის კოდი | VEN | |||||
| Internet TLD | .ve | |||||
| სატელეფონო კოდი | 58 | |||||
ვენესუელა, ოფიციალურად — ვენესუელის ბოლივარული რესპუბლიკა (ესპ. República Bolivariana de Venezuela) — სამხრეთი ამერიკის ჩრდილოეთ სანაპიროზე მდებარე ტროპიკული ქვეყანა. დასავლეთით ესაზღვრება კოლუმბია, აღმოსავლეთით — გაიანა და სამხრეთით — ბრაზილია. მისი ჩრდილოეთი სანაპირო ხაზის სიგრძე დაახლოებით 2 800 კილომეტრია და მოიცავს მრავალ კუნძულს კარიბის ზღვაში, ხოლო ჩრდილო-აღმოსავლეთით ესაზღვრება ატლანტის ოკეანეს. ვენესუელის სანაპიროს სიახლოვეს მდებარეობს კარიბის კუნძულები, ისეთები, როგორებიცაა ტრინიდადი და ტობაგო, გრენადა, კიურასაო, ბონაირე, არუბა და ლევარდის კუნძულები. ვენესუელის ტერიტორია მოიცავს 916 445 კმ²-ს. მოსახლეობა შეადგენს დაახლოებით 29 105 632 ადამიანს. ვენესუელა გამოირჩევა განსაკუთრებული ბიომრავალფეროვნებით. მისი ბიოტოპი მოიცავს აღმოსავლეთით ანდებს ხოლო სამხრეთით ამაზონის ტროპიკულ ტყეებს.
ესპანეთის მიერ ვენესუელის კოლონიზაცია, ადგილობრივი მოსახლეობის წინააღმდეგობის დაძლევის შემდეგ 1522 წელს დასრულდა. იგი იყო ესპანეთის პირველი ამერიკული კოლონია რომელმაც 1811 წელს დამოუკიდებლობა გამოაცხადა (ვენესუელის პირველი რესპუბლიკა), თუმცა ვერ მოახერხა დამოუკიდებლობის გამყარება 1821 წლამდე, როდესაც ის გახდა დიდი კოლუმბიის ფედერაციის ნაწილი. საბოლოო დამოუკიდებლობა მოიპოვა 1830 წელს. XIX საუკუნეში ვენესუელა განიცდიდა პოლიტიკურ პრობლემებს და მოქცეული იყო დიქტატურის ქვეშ. XX საუკუნეში ვენესუელაში ბატონობდა სამხედრო მმართველობა. პირველი დემოკრატიული მმართველობა განხორციელდა 1945-1948 წლებში, ხოლო შემდგომ რამდენიმე დიქტატორული რეჟიმის შემდეგ 1958 წლიდან. 1980-1990 წლების ეკონომიკურ კრიზისს თან მოყვა პოლიტიკური კრიზისიც. ამის შედეგი იყო 1998 წლის არჩევნების ჩავარდნა და უგო ჩავესის მიერ ვენესუელის რევოლუციის ჩამოყალიბება. რომელიც 1999 წლის საკონსტიტუციო ყრილობით და ახალი კონსტიტუციის მიღებით დაიწყო.
სახელწოდება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ოფიციალური: ვენესუელის ბოლივარული რესპუბლიკა.
- ეროვნული: República Bolivariana de Venezuela.
- ეტიმოლოგია: მიიჩნევა, რომ სახელის „ვენესუელა“ წარმოშობა მომდინარეობს ამერიგო ვესპუჩისაგან, რომელმაც, ალონსო დე ოხედასთან ერთად 1499 წელს იმოგზაურა ვენესუელის ყურის ჩრდილო-დასავლეთ სანაპიროზე. ლა-გუახირის ნახევარკუნძულთან მოგზაურებმა შენიშნეს სოფლები ე. წ. პალაფიტოები (palafitos) სადაც ადგილობრივ მცხოვრებლებს საცხოვრებელი სახლები წყალზე ჰქონდათ აგებული. ამან ვესპუჩის ქალაქი ვენეცია მოაგონა (იტალია) და ამ ადგილს „ვენეზუოლა“ უწოდა, რაც იტალიურად პატარა ვენეციას ნიშნავდა. ესპანურშიც სუფიქსი "zuela" კნინობით ფორმას აძლევს სიტყვას. ამიტომ ამ სიტყვის შინაარსი იგივენაირად განიმარტება ამ შემთხვევაშიც.
მარტინ ფერნადეს დე ენცისო, რომელიც ვესპუჩისა და ოხედასთან ერთად მოფზაურობდა, თავი ნაშრომში Summa de Geogrfia წერს, რომ ადგილობრივი მცხოვრებნი საკუთარ მიწას „ვენეცუიელას“ უწოდებდნენ. შესაძლოა, რომ სახელი სწორედ ამ ადგილობრივი ტერმინიდან განვითარდა. თუმცა ვესპუჩის ისტორია უფრო მეტად პოპულარული რჩება. ინგლისურ ენაში ვენესუელა წარმოითქმის, როგორც „ვენეზუეილა“, ხოლო ესპანურში როგორც „ბენესველა“.
ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ადამიანთა დასახლებები ვენესუელის ტერიტორიაზე ჩნდება 15 000 წლის წინათ. ქვეყნის მრავალ ადგილზე აღმოჩენილია ამ პერიოდისათვის დამახასიათებელი საბრძოლო, სანადირო და საყოფაცხოვრებო ხელსაწყოები, რაც ამ დროისათვის ადგილობრივი ცივილიზაციისაკენ მიუთითებს.
1498 წელს ვენესუელის სანაპიროები ქრისტეფორე კოლუმბმა აღმოაჩინა. 1499 წელს ა. დე ოხედას ექსპედიციმ, რომელმაც მარაკაიბოს ყურეში, ხიმინჯებზე შემდგარი ინდიელთა ნაგებობანი ნახა, ქვეყანას ვენესუელა („პატარა ვენეცია“) უწოდა. XVI საუკუნეში, კერძოდ 1522 წელს ესპანეთის იმპერიამ მოახდინა ვენესუელის ტერიტორიის კოლონიზაცია. გაშენდა შაქრის ლერწმის, ბამბის, თამბაქოს პლანტაციები; განვითარდა მესაქონლეობა. ძირითად მუშახელს წარმოადგენდნენ ინდიელები და აფრიკიდან შემოყვანილი ზანგი მონები. XVI საუკუნეში ქვეყანა ახალი გრანადის ვიცე-სამეფოს შემადგენლობაში შედიოდა, ხოლო 1777 წელს გარდაიქმნა საგენერალ-საკაპიტნო ადგილად. მოსახლეობა ესპანეთის მთავრობის უკმაყოფილო იყო. 1749 წელს მოეწყო ანტიესპანური აჯანყება დე ლეონის მეთაურობით, 1797 წელს — შეთქმულება ლა-გუაირასა და კარაკასში. 1806 წელს ბრძოლას სათავეში ჩაუდა ფრანსისკო მირანდა.
მხოლოდ 1811 წელს შეძლო ვენესუელამ გამოეცხადებინა დამოუკიდებლობა, თუმცა ის ძალზედ ხანმოკლე აღმოჩნდა. რეალური დამოუკიდებლობა ვენესუელას მოუტანა სიმონ ბოლივარმა ე. წ. ბოლივარ განმათავისუფლებელმა, რომელმაც კარაბობოს ბრძოლაში გამარჯვებით შექმნა დიდი კოლუმბიის სახელმწიფო. ამ სახელმწიფოდან ვენესუელამ თავი დამოუკიდებლად გამოაცხადა 1830 წელს.
XX საუკუნის დასაწყისის ვენესუელა სამხედრო რეჟიმებით ხასიათდება. პირველი მსოფლიო ომის დროს ნავთობინდუსტრიამ ვენესუელის ეკონომიკის ბუმი განაპირობა. ყველაზე მდიდარ სამხრეთამერიკულ ქვეყანაში სამხრეთ ევროპიდანაც კი დაიწყო ემიგრაცია. თუმცა 80-იანი წლების ნავთობის ფასების ვარდნამ ეკონომიკური კრიზისი გამოიწვია ნავთობზე დამოკიდებულ ქვეყანაში.
1992 წელს ყოფილმა სამხედრომ (პარაშუტისტი) — უგო ჩავესმა სახელმწიფო გადატრიალების მოწყობა სცადა. პრეზიდენტ კარლოს ანდრეა პერესის გადაგდება ვერ შეძლო მან ვერც მისი შემდგომი მცდელობის დროს. თუმცა 2002 წელს ჩავესმა საპრეზიდენტო არჩევნებში იყარა კენჭი და გაიმარჯვა, რეოგორც იმ დროს არსებული რეჟიმის რეაქციულმა ოპოზიციონერმა. ჩავესმა დაიწყო საკუთარი იდეოლოგიის „ბოლივარიზაციის“ განხორციელება.
გეოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ქვეყანა მდებარეობს სამხრეთ ამერიკაში. მისი მოსაზღვრე ქვეყნებია: კოლუმბია, ბრაზილია, გაიანა. ფართობი: 912 050 კვ. კმ.
ვენესუელა მდებარეობს სამხრეთ ამერიკის ჩრდილოეთ ნაწილში. ჩრდილოეთიდან ესაზღვრება კარიბის ზღვა, სამხრეთით — ბრაზილია, აღმოსავლეთით — გაიანა, ხოლო დასავლეთით კოლუმბია. ქვეყნის საერთო ფართობი 916 445 კვადრატული კილომეტრია, ხოლო ხმელეთის ფართობი — 882 050 კვადრატული კილომეტრი. ვენესუელის სანაპირო ზოლის სიგრძე 2800 კილომეტრს შეადგენს.
2800 კმ სიგრძის სანაპირო ზოლში სხვადასხვა სახის ლანდშაფტი არსებობს. უკიდურესი ჩრდილო-აღმოსავლეთი უჭირავს ანდებს რომელიც ვენესუელის ჩრდილო-დასავლეთამდე აღწევს და გაგრძელება ჩრდილოეთ კარიბის ზღვის სანაპიროზე. ამ რეგიონში მდებარეობს ქვეყნის უმაღლესი წერტილი, 4979 მეტრის სიმაღლის მწვერვალი ბოლივარის პიკი. ქვეყნის ცენტრალური ნაწილი ხასიათდება ლიანოსით, რომლებიც წარმოადგენს ფართო ვაკეს, გადაჭიმულს კოლუმბიის საზღვრიდან მდინარე ორინოკოს დელტამდე.
სამხრეთით, გვიანის მაღალმთიანეთში მდებარეობს ამაზონის აუზის ჩრდილოეთის განტოტებები და მსოფლიოში ყველაზე მაღალი — ანხელის ჩანჩქერი, ასევე, კანაიმის ეროვნული პარკი მაგიდის მოყვანილობის მთები (ტეპუი). ალუვიონით მდიდარი მდინარე ორინოკო ქვეყნის ყველაზე მნიშვნელოვანი სამდინარო სისტემას ქმნის. ქვეყნის სხვა მნიშვნელოვანი მდინარეებია კარონი და აპურე.
ვენესუელის დაყოფა კლიმატური და ბიოგეოგრაფიული თვალსაზრისით შეიძლება ათ გეოგრაფიულ ერთეულად. ჩრდილოეთით არის ვენესუელის ანდები და კოროს რეგიონის მთიანი ზოლი, რომელზეც მდებარეობს რამდენიმე ხეობა. მათგან აღმოსავლეთით არის დაბლობები რომელთაც ესაზღვრება მარაკაიბოს ტბა და ვენესუელის ყურე. ცენტრალური ქედი სანაპიროს პარალელურად გასდევს და კარაკასის მიმდებარე მთიანეთს მოიცავს; აღმოსავლეთ ქედი, რომელიც ცენტრალური ქედისგან კარიაკოს ყურით არის გამოყოფილი, მოიცავს სუკრესა და ჩრდილოეთ მონაგასის შტატებს.
სახელმწიფო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- სახელმწიფო სისტემა: ფედერაციული რესპუბლიკა.
- სახელმწიფოს მეთაური: პრეზიდენტი ნიკოლას მადურო.
- საკანონმდებლო ორგანო: ერთპალატიანი პარლამენტი (165 წევრი).
- ადმინისტრაციული დაყოფა: 23 შტატი (estado), 1 ფედერალური ოლქი (distrito federal) და 1 სამფლობელო (dependencia federal).
დემოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- მოსახლეობა - 24 653 ათასი (2003), მათ შორის 85,5 % ვენესუელელები, 8,6 % კოლუმბიელები.
- სახელმწიფო ენა: ესპანური.
- რელიგია: კათოლიციზმი.
- დედაქალაქი: კარაკასი (1741 ათასი).
- ქალაქები (ათ.): მარაკაიბო (1854), ვალენსია (1515), ბარკისიმეტო (949).
ეკონომიკა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- რესურსები: ნავთობი, ბუნებრივი აირი, რკინის მადანი, ოქრო, ბოქსიტები, სხვა მინერალები, ჰიდროენერგია, ალმასი.
- ეროვნ. პროდუქტი - 79 მლრდ $.
- ეროვნული შემოსავალი: ერთ სულზე 4090 $.
- ექსპორტი: ყავა, ნავთობი, რკინის მადანი, ალუმინი, ხილი.
- ვალუტა: ბოლივარი (VEB).
მემკვიდრეობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები ვენესუელაში.- კანაიმის ეროვნული პარკი
- კარაკასის საუნივერსიტეტო ქალაქი
- ქალაქი კორო და მისი პორტი
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:
| |||||||||||
| |||||