Pijntje hier, pilletje daar: wat pillen met je lichaam doen

Pijn is een signaal

Pijnmedicatie staat met stip op één in het lijstje met meest verkochte medicijnen bij de apotheek en de drogist. Moeten we wel zo veel pillen slikken? Kan het niet wat minder? Telkens bij pijn een pil nemen, is geen goede gewoonte, zegt apotheker Marcel Bouvy. “Als de pijn echt ergens door wordt veroorzaakt, zoals een ongeluk, zenuwpijn, kanker of een hersenziekte zoals migraine, is het fijn dat er medicijnen zijn om die pijn te verzachten. Want pijn kan zo’n ontwrichtend effect hebben op je leven dat je niet meer normaal kunt functioneren.” Maar de meeste pijnpillen worden volgens hem genomen tegen ‘gewone’ hoofdpijn. En die kan verschillende oorzaken hebben.

“Realiseer je allereerst dat pijn een signaal is van het lichaam dat er iets aan de hand is. Het wijst op iets wat eronder ligt. Bijvoorbeeld een slechte houding, stress, te weinig vocht of een kater. Een pijnstiller neemt de pijn misschien wel weg, maar doet niks aan de oorzaak. En wanneer je te vaak pijnstillers gebruikt, kun je gevoeliger voor pijn worden en een ‘pijnstillerverslaving’ ontwikkelen. Probeer dus altijd te achterhalen waardóór de pijn wordt veroorzaakt.”

Paracetamol

Als je een pijnstiller wilt nemen, kies dan voor paracetamol. Dat middel werkt pijnstillend en koortsverlagend. Paracetamol werkt net zo goed als ibuprofen of andere pijnstillers uit de categorie NSAID’s (Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs) zoals diclofenac en naproxen, maar heeft niet de ernstige bijwerkingen die dat soort medicijnen wél kunnen hebben. Mits je je aan de richtlijnen op de verpakking of in de bijsluiter houdt. Gebruik nooit meer dan de aanbevolen hoeveelheid. Start met een of twee tabletten van 500 mg, met of opgelost in wat water. Herhaal dit elke acht uur als de pijn aanhoudt.

Pas op! Paracetamolvergiftiging

Neem nooit meer van een middel dan de voorgeschreven hoeveelheid. Ook niet van een ogenschijnlijk onschuldig middel als paracetamol. Een paracetamoloverdosis of paracetamolvergiftiging komt relatief vaak voor: het is de meestvoorkomende vergiftiging in Nederland. Apotheker Marcel Bouvy: “De lever kan slechts een maximale hoeveelheid per dag afbreken. Als je te veel neemt, kan je lever onherstelbaar beschadigd raken.”

Aspirine

‘Hoofdpijn? Neem een aspirientje.’ We zeggen vaak aspirine tegen allerlei soorten pijnmiddelen zoals paracetamol of ibuprofen. Maar aspirine is geen verzamelnaam. Het is de merknaam van een middel waarin de werkzame stof acetylsalicylzuur zit, een stof die meer dan honderd jaar geleden is ontstaan door de in wilgenbast aanwezige stof salicine te bewerken. Aspirine is behalve pijnverlagend en koortsremmend ook ontstekingsremmend. De belangrijkste bijwerking van aspirine is dat het veel meer maagklachten geeft dan paracetamol. “Je moet aspirine ook niet aan kleine kinderen geven. Het kan namelijk een verhoogd risico geven op het syndroom van Reye, een aandoening die gepaard gaat met ontstekingen in onder meer hersenen en lever.”

Is het verstandig om een koortsverlagend middel zoals paracetamol of aspirine te gebruiken als je koorts hebt? Bouvy: “Koorts is in principe een normale lichaamsreactie. Die hogere lichaamstemperatuur helpt om een virus of bacterie sneller de deur uit te werken. Met een koortswerend pilletje breng je de temperatuur weliswaar omlaag, maar je verandert er niks mee aan de oorzaak: het virus. Sterker: dat wordt minder effectief bestreden en blijft dus langer in je lichaam aanwezig. Daarom kun je een beetje koorts beter op de koop toenemen. Wanneer de koorts erg hoog wordt, is het wel veel comfortabeler om toch een middel als paracetamol te gebruiken. Dan voel je je wat beter.”

Ibuprofen

Ibuprofen behoort tot de NSAID’s. Net als bijvoorbeeld diclofenac en naproxen. NSAID’s zijn pijnstillend, koortsverlagend én ontstekingsremmend. Eigenlijk lijkt de werking erg op die van aspirine, maar NSAID’s hebben minder bijwerkingen, hoewel ze wél ernstige maagklachten kunnen geven. Vooral bij ouderen. Niet voor niets schrijft de huisarts ze vaak voor met een extra maagbeschermer erbij. Zeker vanaf zeventigplus. Ze zijn vooral effectiever dan andere pijnstillers bij pijn en ontstekingen van gewrichten, zoals artrose, jicht of reumatoïde artritis.
En het combineren van paracetamol en ibuprofen? Wanneer doe je dat? “Doe dat in elk geval nooit op eigen initiatief,” zegt Marcel Bouvy. “Bij ernstige pijn van bijvoorbeeld de gewrichten of de rug kan het soms nuttig zijn om ze te combineren. Maar wanneer een van deze pijnstillers op zichzelf onvoldoende helpt, is dat een reden om een arts of apotheker te raadplegen.”

Antigrippine

Antigrippine is de merknaam van een middel dat paracetamol bevat en waaraan extra vitamine C en cafeïne is toegevoegd. Daardoor werkt het volgens Marcel Bouvy niet per se beter dan enkel paracetamol. “Over het algemeen worden meerdere pijnstillers onder verschillende merknamen verkocht. Dat is verwarrend voor consumenten. Het kan zelfs gevaarlijk zijn, omdat mensen soms twee of meerdere middelen tegelijk gebruiken, bijvoorbeeld tegen hoofdpijn én tegen menstruatiepijn. Daardoor krijgen ze dan mogelijk een te hoge dosis binnen.” Houd het dus liever enkel bij paracetamol.

Opiaten

Opiaten zijn morfine-achtige medicijnen die vooral bij acute pijn worden voorgeschreven. Bijvoorbeeld na een operatie, na een ongeluk met ernstig lichamelijk letsel of bij een botbreuk. Ook kankerpatiënten die veel pijn hebben, hebben er veel baat bij. Volgens apotheker Marcel Bouvy worden ze de laatste jaren steeds vaker ook bij andere pijnklachten voorgeschreven zoals bij lage rugpijn, hernia of artrose. Dat is een slechte zaak, vindt hij, want de middelen hebben veel bijwerkingen en werken bij lang gebruik bovendien contraproductief. “Oudere gebruikers krijgen vaak opiaten voor chronische klachten. Maar uit onderzoek blijkt dat die al na een paar weken minder gaan werken. Ouderen ervaren wél bijwerkingen zoals duizeligheid, valrisico, verstopping, depressieve klachten en verergering van dementie. Vaak gaat dat geleidelijk en heeft men dat zelf niet eens in de gaten.”

Bovenal zijn opiaten extreem verslavend, dus moeten we er volgens Bouvy terughoudend mee zijn. Het is volgens hem geen goede ontwikkeling dat ze in de laatste tien jaar alleen maar meer worden voorgeschreven. Ook bij relatief milde pijn. “Dat ze meer worden voorgeschreven heeft ook een logistieke reden,” zegt hij. “Vroeger kregen patiënten na een heup- of knieoperatie een paar dagen morfine in het ziekenhuis. Daarna kon dat worden gestopt en kon de patiënt naar huis. Tegenwoordig gaan mensen met een knie- of heupprothese al veel eerder terug naar huis. Dat kan na zo’n zware operatie alleen maar als je iemand pijnmedicatie meegeeft. Dat gebeurt dan ook volop: patiënten krijgen oxycodon mee naar huis. De meesten gebruiken het maar kort, precies zoals het is bedoeld: voor acute pijn. Binnen een week kan en móet het middel worden afgebouwd. Toch gebruiken vier van de tien mensen langer dan een half jaar oxycodon. Dat is problematisch, want het vergroot het risico op verslaving.”

Oppassen geblazen bij opiaten

Als je merkt dat je steeds hogere doseringen nodig hebt, is het belangrijk om af te bouwen. Dat kan door, in overleg met de huisarts, per week steeds tien procent minder van de laatst gebruikte dosering te nemen. Cold turkey - ineens stoppen met alle tabletten of capsules - kan ook, maar doe dat nooit op eigen houtje, waarschuwt Bouvy. “Bouw altijd af in overleg met je arts of specialist. Ineens stoppen kan vervelende onthoudingsverschijnselen geven.” Ook voor mensen die niet steeds meer opioïden gebruiken, maar ze wel langdurig nemen, kan het positief uitpakken om te stoppen. “Ook zij zullen in eerste instantie wat ontwenning krijgen, maar merken na een paar weken vaak subtiele effecten zoals meer energie, minder pijn en een beter geheugen.”

Antidepressiva bij zenuwpijn

Soms schrijft een arts antidepressiva of een middel tegen epilepsie voor bij zenuwpijn. “Dat is een bijzondere vorm van pijn die vooral bij ouderen voorkomt en dan voornamelijk bij mensen met suikerziekte die langdurig te veel alcohol hebben gedronken of bepaalde geneesmiddelen, zoals tegen kanker, hebben gebruikt.”

Pijn door pijnpillen

Soms kunnen pijnstillers juist pijn veroorzaken. Dat is vaak het geval bij het slikken van pijnmedicatie tegen hoofdpijn. Als je meer dan vijftien dagen per maand pijnstillers inneemt, kun je je pijn daarmee juist in stand houden: je ontwikkelt dan ‘medicatie-afhankelijke pijn’. Bouvy: “De medicatie verergert de klachten, omdat de pijn telkens terugkomt als je níets inneemt. Acuut stoppen is het enige wat helpt. Doe dat altijd onder begeleiding.”

Ook preventief pijnpillen slikken is onverstandig. “Bij alle typen pijnstillers treed een zekere mate van gewenning op. Als je een maand lang elke dag twee paracetamol gebruikt, is er een grote kans dat je hoofdpijn krijgt als je ze een keer niet inneemt.”

Wil je weten hoe je medicijnen het best weg kunt gooien? Lees dan: Zo gooi je medicijnen op de juiste manier weg (en zo ga je veilig om met pijnstillers)